2017

laatste wijziging: 14-11-2020

DEEL 1: De cognitieve revolutie

DEEL EEN beschrijft hoe het zoogdier mens zich door zijn kennis ontwikkelde tot heerser over de aarde.

Homo sapiens ontwikkelde het vermogen om grotere hoeveelheden informatie over te brengen over de leefomgeving (complexe handelingen als het jagen op bizons) en over sociale verbanden (roddelen). Daarnaast ging men informatie overbrengen over dingen die in het echt niet bestaan (imaginair) zoals stamgeesten, naties, naamloze vennootschappen en mensenrechten. Met als gevolg dat de Homo sapiens als ecologische seriemoordenaar 45.000 jaar geleden Australië koloniseert en 16.000 jaar geleden Amerika. Noord Amerika verloor in korte tijd 34 van de 47 soorten grote zoogdieren, Zuid Amerika verloor er 50 van de 60. In Australië zijn van de 24 diersoorten van 50 kg of zwaarder er 23 gestorven. De cognitieve revolutie maakte Homo sapiens van een onbeduidende aap tot koning van de wereld.

011 013 Een weinig belangwekkende diersoort

Drie belangrijke revoluties hebben loop van de geschiedenis bepaalt: de cognitieve revolutie gaf 70.000 geleden de aftrap. De agrarische revolutie versnelt het proces zo’n 12.000 jaar geleden de wetenschappelijke revolutie, die pas een jaar of 500 geleden op gang kwam, zal misschien een einde maken aan de geschiedenis en het begin zijn van iets compleet anders (13) Homo sapiens behoort ook tot een familie en dat banale feit is altijd een van de zwaarst bewaakte geheimen van de geschiedenis geweest.

013 016 De lijken in de kast

Homo sapiens bewaart nog een geheim, dat zelfs nog akelig is. We hebben niet alleen een hele berg neven en nichten, maar we hadden ooit ook een aardig aantal broers en zussen. (13) Wij zijn van het geslacht “Homo”.

016 020 De prijs van het denken

Meer dan 2 miljoen jaar lang bleven de neurale netwerken van mensen almaar groeien, maar los van een paar vuurstenen, messen en scherpe stokken had de mens daar verdomd weinig profijt van. Wat was dan de motor die de evolutie van dat gigantische menselijk brein 2 miljoen jaar lang aanjoeg? (17) Om heel eerlijk te zijn weten we dat niet De eerste mensen waren gespecialiseerd in het onttrekken van merg aan botten (19). Dit is cruciaal voor een goed begrip van onze geschiedenis en psychologie.

020 027 Een ras van koks

Een belangrijke stap op weg naar de top was de beheersing van het vuur. (21) Chimpansees zijn 5 uur per dag kwijt aan met het kauwen van rauw voedsel, maar mensen hebben maar één uur nodig om bereid voedsel te eten.

027 029 Onzer broeders hoeders

De laatste 10.000 jaar is homo sapiens zo gewend geraakt aan zijn positie als de enige mensensoort ter wereld dat we ons nauwelijks nog andere mogelijkheden kunnen voorstellen. (27) Toen Charles Darwin stelde dat homo sapiens gewoon een van de vele diersoorten was, werden de mensen woest.

029 036 HOOFDSTUK 2 De boom der kennis

De opkomst van nieuwe manieren van denken en communiceren, zo tussen de 70.000 en 30.000 jaar geleden, noemen we de cognitieve resolutie. Waardoor wij die veroorzaakt? Daar zijn we niet zeker van (31)

De meest gangbare theorie stelt dat toevallige genetische mutaties de innerlijke configuratie van de sapiens hersenen hebben veranderd, zodat ze op compleet nieuwe manieren konden denken en konden communiceren met een volkomen nieuw type taal. Wat is er dan zo speciaal aan onze taal? (32) Het gebruikelijkste antwoord op die vraag is dat onze taal onvoorstelbaar flexibel is. De er-loopt-een-leeuw-bij-de-rivier-theorie is de theorie die aangeeft dat een dier zijn kameraden iets kan toeschreeuwen als “pas op! Een leeuw! ”, Maar moderne mensen vrouw kan haar vriendinnen vertelden dat ze die ochtend vlakbij de bocht in de rivier een Leeuw heeft gezien die een kudde bizons achtervolgde. Vervolgens kan ze de exacte locatie beschrijven, inclusief de verschillende paarden er naartoe. Met die informatie kunnen de leden van haar troepen de koppen bij elkaar steken en overleggen of ze naar de rivier moeten om de Leeuw te verdrijven en op de bizons te gaan jagen. Kortom: het uitwisselen van informatie. We kunnen een beperkt aantal geluiden en tekens verbinden tot een oneindig aantal zinnen, elk met een geheel eigen betekenis (TAAL == Wittgenstein)

Een tweede theorie is de roddel-theorie: het feit dat de belangrijkste informatie die overgebracht moest worden niet om leeuwen en bizons draaide, maar om mensen: Taal is geëvolueerd als medium voor roddelpraat (33) legenden, mythen, goden en religies, zo ontstonden allemaal ten tijde van de cognitieve resolutie ons vermogen tot fictie stelde ons niet alleen in staat om dingen te verzinnen, stelde ons vooral ook in staat om dat collectief te doen

036 042 De legende van Peugeot

In het kielzog van de cognitieve resolutie hielp het rommelen homo sapiens om grotere, stabielere
verbanden te vormen. (36) Zodra een groep de grens van 150 individuen bereikt, is dit het maximale natuurlijke grootte van een door roddel verbonden groep het geheim voor grotere groepen is de opkomst van het fictieve verhaal Peugeot is een collectief hersenspinsel: het is een “naamloze vennootschap”. Het idee achter dergelijke bedrijven is een van de meest ingenieuze uitvindingen van de mens de moeilijkheid is niet het vertellen van het verhaal, maar hoe je iedereen zover krijgt om erin te geloven (41) De dingen die mensen creëren via dit web van verhalen staan in wetenschappelijke kringen bekend als “ficties”, “sociale constructies” of “imaginaire realiteiten”.
Een imaginaire realiteit is geen leugen. Zolang dit collectieve geloof bestaat, hoeven de imaginaire realiteit macht uit in de wereld sinds de cognitieve revolutie leven homo sapiens aldus in een dubbele realiteit. Aan de ene kant heb je de objectieve realiteit van rivieren, bomen en leeuwen, aan de andere kant de imaginaire realiteit van de goden, een nazi’s en corporaties. Door de jaren heen werd de imaginaire realiteit steeds sterker, zodat het naakte voortbestaan van rivieren, bomen en leeuwen tegenwoordig afhankelijk is van de genade van imaginaire entiteiten als goden, nazi’s en corporaties

042 046 Inhaal manoeuvre langs het genoom

In 1789 (de Franse Revolutie)stapte het Franse volk bijna opslag over van het geloof in de mythe van het goddelijke recht van koningen op het geloof in de mythe van de soevereiniteit van het volk (43) 2 miljoen jaar geleden leidden genetische mutaties tot de verschijning van een nieuwe mensen soort, de homo erectus. 2 miljoen jaar lang bleven zijn stenen werktuigen grofweg hetzelfde terwijl de gedragspatronen van archaïsche mensen tienduizenden jaren vast bleven liggen, konden Homo Sapiens sociale structuren, de aard van hun onderlinge verhoudingen, hun economische activiteiten en allerlei andere gedragingen binnen een decennium of twee totaal veranderen (44) Als voorbeeld: een inwoner van de Berlijn die geboren was in 1900 en 100 jaar werd: ze bracht haar jeugd door in het Rijk van keizer Willem II <1>, haar volwassen jaren in de Weimarrepubliek <2>, het derde Rijk van de nazi’s <3> en in de DDR <4>), en ze stierf als burger van democratisch herenigd Duitsland <5>. Ze zag kans deel uit te maken van 5 totaal verschillende sociaal-politieke systemen, hoewel haar DNA exact hetzelfde bleef. Het staat vast dat geen enkel ander dier handel drijft, en alle handels netwerken waarover we gedetailleerde informatie hebben waren gebaseerd op fictie
Wat is er gebeurd tijdens de cognitieve revolutie?

nieuwe vaardigheid:	nieuwe mogelijkheden:
Het vermogen om grote hoeveelheden informatie over te brengen over de leefomgeving van homo sapiens	plannen en uitvoeren van complexe handelingen, zoals leeuwen ontwijken en op bizons jagen
Het vermogen om grote hoeveelheden informatie over te brengen over sociale verbanden tussen sapiens	grote en hechtere groepen van soms wel 150 individuen
Het vermogen om grote hoeveelheden informatie over te brengen over dingen die in het echt niet bestaan, zoals stammen geesten, nazi’s, naamloze vennootschappen en mensenrechten	– Samenwerking tussen zeer grote aantallen vreemden – snelle innovaties binnen het sociaal gedrag

047 050 Geschiedenis en biologie

De immense diversiteit aan imaginaire realiteiten die sapiens verzonnen en de diversiteit aan gedragspatronen die daaruit voortvloeide zijn de voornaamste componenten van wat wij “culturen”
noemen. (47) Culturen zijn sinds hun ontstaan nooit opgehouden met veranderen en ontwikkelen en deze onstuitbare veranderingen vormen samen dat wat wij “geschiedenis” noemen. Om de relatie tussen biologie en geschiedenis naar de cognitieve resolutie samen te vatten:
A. de biologie bepaalde basis grenzen
B. dankzij hun vermogen tot fictie ontwikkelen sapiens steeds complexere spelletjes, die elke generatie weer verder verfijnd en uitbreidt
C. Om het gedrag van sapiens te begrijpen moeten we dus de historische evolutie van hun handelingen beschrijven

050 056 Hoofdstuk 3 een dag uit het leven van Adam en Eva

Onze eetgewoonten, onze conflicten en onze seksualiteit vloeien allemaal voort uit de manier waarop onze jager verzamelaarshersenen omgaan met onze huidige postindustriële omgeving met zijn megasteden, vliegtuigen, telefoons en computers (50) Evolutionaire psychologen: we moeten in de wereld te duiken van de jager verzamelaars: deze heeft ons gevormd en we leven daar nog steeds onbewust in. Waarom proppen mensen zich bijvoorbeeld vol met calorierijke voedsel dat hun lichaam weinig goeds te bieden heeft? (51) Deze “schokkerige genen” theorie is vrij algemeen aanvaard

Verdedigers van de “oer commune theorie” beweren dat het vele overspel dat moderne huwelijken
kenmerkt en het hoge echtscheiding schrijven allemaal af te leiden zijn uit de huidige drang om
in gezinsverband te leven en monogame relaties te onderhouden die niet stroken met onze biologische software (53) Het zou correcter zijn om de steentijd de oudheid te noemen, want de meeste werktuigen die jager verzamelaars gebruikten waren van hout verzamelaars bezaten erg weinig voorwerpen. De spelende mens gebruikt een overvloed aan speelgoed, van plastic kaarten tot stadions met honderdduizenden zitplaatsen. Onze romantische en seksuele verhoudingen worden opgesmukt met ringen, bedden, mooie kleren, sexy ondergoed, condooms, trendy restaurants, goedkope motels, vliegtuigfoyers, trouwzalen en cateringbedrijven. Religie brengt het sacrale in onze leven met behulp van gotische kerken, islamitische moskeeën, hindoeïstische Asrams, thora rollen, Tibetaanse gebedmolens, priestergewaad één, kaarsen, wierook, kerstbomen, grafstenen en iconen. We hebben zelf nauwelijks in de gaten hoe alomtegenwoordig onze spullen zijn, tot we ermee moeten verhuizen.
Er zijn goede redenen om heel voorzichtig te zijn met extrapoleren van kennis over moderne verzamelaars naar vroeger verzamelaars (55) Het lijkt aannemelijk dat de etnische en culturele verscheidenheid ondervroegen jager-verzamelaars even indrukwekkend was en dat de 5-8.000.000 verzamelaars die de wereld bevolkten aan de vooravond van de agrarische revolutie waren onderverdeeld in duizenden afzonderlijke stammen met duizenden verschillende talen en culturen

056 064 De oorspronkelijke welvaartsstaat

Wat voor generalisaties kunnen we maken over het leven in de pre agrarische wereld? Waarschijnlijk leefde de overgrote meerderheid in kleine groepen van enkele tientallen tot hoogstens een paar 100 individuen (58) 45.000 jaar geleden ontstonden de eerste permanente nederzettingen in de vorm van vissersdorpen. De gemiddelde verzamelaar had een bredere, diepere, gevarieerde kennis van zijn directe omgeving van de meesten van zijn moderne afstammelingen. 30.000 jaar geleden verliet een Chinese verzamelaarster in de morgen haar kamp om paddenstoelen te plukken, eetbare wortels mee te nemen, kikkers te vangen, en zo nu en dan op de vlucht te slaan voor tijgers. Tegen de middag was het tijd voor andere zaken: om te roddelen, verhalen te vertellen, met de kinderen te spelen en gewoon wat bij elkaar zitten. Natuurlijk werden ze soms te grazen genomen door een tijger of gebeten door een slang, maar daar stond tegenover dat ze niet te maken kregen met auto ongelukken en industriële vervuiling (62) Verzamelaars waren niet afhankelijk van één bepaald voedingsmiddel, zodat ze minder snel honger leden als de aanvoer van het voedingsmiddel stagneerde. Verzamelaars hadden ook minder last van infectieziekten moderne verzamelaars laten ouderen of gehandicapten die niet meer meekunnen komen soms achter, of doden ze zelfs (63)

064 069 Pratende geesten

De meeste wetenschappers zijn het er wel over eens dat animistische geloofsovertuigingen standaard waren bij oer verzamelaars (65) Animisme (van anima, Latijn voor ziel of geest) is het geloof dat bijna elke plek, elk dier, elke plant en 11 natuurlijk fenomeen een bewustzijn en gevoelens heeft en rechtstreeks met de mensen kan communiceren. (66) Het theïsme (van Theos, Grieks voor “God”) is de opvatting dat de universele orde der dingen gebaseerd is op een hiërarchische relatie tussen mensen en een kleine groep hemelse wezens die goden heten. (67) Ook hier geldt weer dat we op moeten passen voor generalisaties. De theorieën van wetenschappers die beweren te weten wat de verzamelaars voelden zeggen meer over de geloofsopvattingen van die wetenschappers zelf dan over oer religies
30.000 jaar geleden ontdekten archeologen een oude begraafplaats van een volk van mammoetjagers.
In de graven werden kralen gevonden waar meer dan drie jaararbeid voor een ervaren ambachtsman in zat. (69) Er zijn verschillende theorieën met betrekking tot kinderen die er een extravagante begrafenis hadden gekregen:

Ze ontleenden status aan hun ouders. Misschien waren het de kinderen van een leider.
De kinderen waren bij hun geboorte aangewezen als de incarnaties van lang vervlogen geesten.
De begrafenis van de kinderen geeft een manier van sterven weer niet hun status bij leven.

069 074 Vrede of oorlog?

Sommige wetenschappers stellen zich te samenlevingen van verzamelaars voor als een vreedzaam paradijs. (69) andere wetenschappers verkondigen dat de oermens in een buitengewone vrede, gewelddadige wereld leefde.

074 077 HOOFDSTUK 4 De zondvloed

Voor de cognitieve revolutie leefden alle soorten mensen uitsluitend op de Afrikaanse-Aziatische landmassa. De aarde was verdeeld in verschillende aparte ecosystemen, die elk bestonden uit een unieke verzameling dieren en planten. Homo sapiens zou een eind maken aan deze biologische overdaad. 45.00 jaar geleden ontstonden de eerste zeevarende samenlevingen. Er zijn nog geen vlotten, roeispanen of vissers dorpjes van 45.000 jaar oud gevonden, maar er zijn wel sterke indirecte bewijzen hiervoor.

Na de cognitieve revolutie ontwikkelden sapiens de technologie, de organisatorische vermogens en misschien zelfs de benodigde visie om zich los te maken van Afrika rage en zich in verre gebieden te vestigen. Hun eerste wapenfeit was de kolonisatie van Australië, zo’n 45.000 jaar geleden (74)

077 080 Oordeel: schuldig

Het is bijna niet geloven dat homo sapiens volkomen onschuldig was er zijn drie aanwijzingen hiervoor:

Het Australische klimaat veranderde zo’n 45.000 jaar geleden wel, maar niet op wereldschokkende wijze. (77)
Zeedieren krijgen/kregen het meestal net zo hard voor hun kiezen als land dieren als klimaatveranderingen massale sterfte veroorzaken. (78)
In de millennia daarna zijn telkens weer gevallen van massaal uitsterven bekend. De 8 typische Australische dieren zijn uitgestorven zodra mensen zich vestigden in een nieuw overzees gebied.

In die gevallen staat de schuld van de sapiens onomstotelijk vast (78)
Er zijn waarschijnlijk 3 verklaringen dat de kolonisatoren van Australië een ecologische ramp konden veroorzaken:

Grote landdieren kregen waarschijnlijk niet de kans om zich aan te passen aan het mega roofdier homo sapiens. Mensen komen niet al te gevaarlijk over: de Australische reuzen kregen niet de tijd om te leren vluchten. Een voorbeeld is de diproton (een buideldier met een lengte van tussen de 3 en 8 meter. Binnen een paar 1000 jaar is deze soort uitgeroeid. (79)
Waarschijnlijk kon sapiens al omgaan met vuur tegen de tijd dat ze Australië bereikten (79)
We mogen de rol van het klimaat ook niet helemaal uitvlakken.

Zonder nadere bewijzen kunnen we met geen mogelijkheid kiezen tussen deze 3 scenario’s. Maar er zijn zeker goede redenen om aan te nemen dat Australië nog steeds buidelleeuwen, diprotodons en reuzen kangoeroes zouden huisvesten als homo sapiens nooit was langsgekomen

080 083 Het einde van de luiaard

In Amerika tekende zich een nog grotere ecologische ramp af. Homo sapiens had ingenieuze oplossingen verzonnen om om te gaan met het klimaat. Rond 12.000 v C leerde homo sapiens sneeuwschoenen maken en effectieve thermo kleding te maken tegen de kou. Dieren vellen werden aan elkaar vastgenaaid met behulp van naalden. De reden om naar deze streek trekken is waarschijnlijk gelegen in het feit dat op de poolstreken grote sappige dieren zoals rendieren, mastodonten, neushoorns en mammoeten rond liepen. Een enkele maal moet was al een gigantische bron van vlees, (dat gezien de ijzige temperaturen zelfs ingevroren kon worden voor later gebruik) vet, warm bont en kostbare ivoor
Rond 12.000 v Chr. van de de aarde op en smolt het ijs, zodat er gemakkelijker route ontstond. Van 12.000 v Chr tot 10.000 v Chr. woonden er al mensen op het zuidelijkste puntje van Amerika, het eiland vuurmond. Op de grasvlaktes van Canada liepen sabeltandkatten en reusachtige grondluiaards die wel 8000 kg konden wegen en 6 meter groot konden worden.
Keer op keer komen analyses op hetzelfde gegeven uit: de periode dat de mens zijn intrede in een bepaald gebied doet komt overeen met het verdwijnen van grote zoogdieren.

084 086 De ark van Noach

Homo sapiens heeft grofweg de helft van de grote dieren op aarde uitgeroeid, lang voor de uitvinding van het wiel, het schrift of het ijzeren gereedschap. (84)
Op het eiland Madagaskar liepen ooit de olifantsvogel (een loopvogel van 3 m die bijna 500 kg woog )en de reuzenmaki (de grootste mensaap) rond. Rond 1500 jaar geleden toen de mens op het eiland verscheen verdwenen plotseling deze soorten.
Op de Galapagoseilanden bleven tot 1800 onbewoonde mensen, zodat daar de reuzenschildpadden bewaard bleven (85) Wij genieten de twijfelachtige eer dat wij als homo sapiens de dodelijkste soort in de annalen van de biologie zijn.
Alleen boerderijdieren, zoals kippen, koeien en varkens, die als galeislaven dienen voor de mens hebben deze massaslachtingen overleefd.