laatste wijziging: 17-11-2019

DEEL 2: De agrarische revolutie

De 3 centrale vragen die Harari hier stelt zijn:

  1. Wat voor wereld heeft de mens gecreëerd?
  2. Hoe is de mens ervan overtuigd geraakt dat hij de wereld niet alleen beheerst, maar die ook van betekenis voorziet?
  3. Hoe heeft het humanisme (de ruzie waarin de mens centraal staat) de belangrijkste religie ter wereld kunnen worden?

DEEL TWEE beschrijft hoe de agrarische revolutie (vanaf 10.000 jaar geleden) voor de overgrote meerderheid van de gedomesticeerde dieren een vreselijke ramp was: sapiens besteedde al hun tijd en energie aan het manipuleren van de levensloop van een paar dier- en plantensoorten tot o.a. het kippenras. In deze periode ontstonden ook de eerste steden en wereldrijken. Men bracht orde aan door de bevolking onder te brengen in imaginaire categorieën. Deze hiërarchie zorgde voor onderdrukking en uitbuiting.

1

089 096  De agrarische revolutie was de grootste zwendel van de geschiedenis

Zo’n 10.000 jaar geleden begon homo sapiens bijna al een tijd te besteden aan het manipuleren van de levensloop van een paar dier- en planten soorten. Van de vroege ochtend tot de late avond planten mensen zaden, begroten ze planten, rukte ze onkruid uit de grond en brachten ze schapen naar de beste weidegronden. Dit werk zou meer fruit, graan en vlees opleveren, dachten ze (89).
In onze tijd (2015) is meer dan 90% van de calorieën die de mens voeden afkomstig van een handjevol planten dat onze voorouders tussen 9500 en 3500 v. Chr. domesticeerden: tarwe, rijst, mais, aardappelen, gierst en gerst. (90)
In de eerste eeuw van onze jaartelling bestond de overgrote meerderheid van mensen in het merendeel van de wereld uit agrariërs.
Het verhaal van wetenschappers die verkondigen dat de agrarische revolutie een grote sprong voorwaarts is voor de mensheid, is een pure fantasie. (91)
het staat buiten kijf dat de agrarische revolutie de beschikbare hoeveelheid voedsel voor de mensheid vergrootte, maar al dat extra eten vertaalde zich niet in een beter voedingspatroon of meer vrije tijd. Integendeel, het vertaalde zich in de bevolkingsexplosies en verwende elites. De gemiddelde boer werkte harder dan de gemiddelde verzamelaar en kreeg daar ook nog een slechtere voeding voor terug. De agrarische revolutie was de grootste zwendel van de geschiedenis.
Het woord “domesticeren” is afgeleid van het Latijnse domus, wat “huis” betekent.
Het verbouwen van tarwe leverde veel meer voedsel per vierkante meter op, en dat gaf homo sapiens de kans om zich exponentieel te vermenigvuldigen. (95)

2

096 – 101 de luxe valkuil

Er zit niet één afzonderlijke stap tussen de vrouw die wilde daar wel verzamelde en de vrouw die gedomesticeerde tarwe verbouwde oma gezet is moeilijk om precies aan te wijzen wanneer de definitieve overgang naar Landbouw plaatsvond maar rond 8500 v.C. was het midden Oosten bezaaid met permanente dorpen als Jericho, waar de bewoners het grootste deel van hun tijd besteden aan het cultiveren van een paar gedomesticeerde soorten, waaronder tarwe. (98)
Het einde van de nomadische levenswijze stelde vrouwen in staat om elk jaar een kind te krijgen.
Hoe hebben de mensen zo’n fatale misrekening kunnen maken? (99) dat komt omdat ze niet in staat waren om alle consequenties van hun beslissingen te doorgronden. Als besloten om wat extra werk te doen […] Dachten ze: oké we moeten wel harder werken, maar de oogst zal zó overvloedig zijn!
Het klonk logisch genoeg. Als je harder werken zou je een beter leven krijgen. Dat was het plan.Eén van de ijzeren wetten van de geschiedenis is dat luxe zich vaak ontwikkeld tot noodzaak en dan weer nieuwe verplichtingen schept. Voorbeelden uit onze tijd: wasmachines, stofzuigers, vaatwassers, telefoons, mobieltjes, computers en e-mail.

Ergo: doorbreekt deze (materiële) wet. Op die manier kun je waarschijnlijk gelukkiger worden dan met al deze materiële zaken. Hiermee ontken ik niet dat een wasmachine of een stofzuiger een makkelijk apparaat is. Maar het gaat mijns inziens om zaken als een nog groter huis, een zwembad of een nog grotere auto. Genoeg is genoeg.

Het verhaal van de luxe valkuil bevat een belangrijke les. De zoektocht van de mens naar een makkelijker leven ontketent gigantische veranderingen die de wereld transformeerden op manieren die niemand had voorzien of gewenst. De agrarische revolutie is niet bedacht door iemand die er op uit was de mens afhankelijk te maken van de graanproductie. Een op een verhoging van triviale beslissingen die vooral bedoeld waren om wat meer monden te voeden en wat meer zekerheid te krijgen, had het cumulatieve effect dat de verzamelaars van wel heren hun handen voortaan moest een vullen met water sjouwen in de brandende zon.

3

101 – 104 Goddelijke inmenging

101 – 104 Goddelijke inmenging
Hoogstwaarschijnlijk was het culturele centrum “Göbekli Tepe” op de een of andere manier verbonden met de eerste cultiveert gratie pogingen van tarwe door de mens van de mens door tarwe.

4

101 – 104 slachtoffers van de revolutie

Mensen zijn schapen nauwkeurig gaan selecteren, om ze beter aan te passen aan hun behoeften. Het resultaat was een kudde gedomesticeerde, maakte schapen. De gedomesticeerde kip is de meest voorkomende vogelsoorten aller tijden. (105) Het domesticeren van dieren ging gepaard met meedogenloze praktijken, die door de eeuwen heen alleen maar vrede werden. In de biologieindustrie spreekt men van “ruimen”.
We kunnen redelijkerwijs bijvoorbeeld aannemen dat stieren een liever wat over de prairie dwalen in het gezelschap van andere stieren en koeien in plaats van karren en ploegen te trekken onder het juk van een aap met een zweep.
In Nieuw-Guinea snijden boeren een deel van de neus van een varkens af om te voorkomen dat ze niet weglopen. In een ander deel worden de ogen van varkens uitgestoken om dit te voorkomen.
Vanuit het standpunt van de kudde, in plaats van de herder, kunnen we nauwelijks om de indruk heen dat agrarische revolutie voor het overgrote meerderheid van de gedomesticeerde dieren een vreselijke ramp is geweest.
De discrepantie tussen evolutionaire succes en individueel (dieren) leed is misschien wel de belangrijkste les die we kunnen trekken uit de agrarische revolutie. Als het verhaal van plantensoorten als tarwe en mais bekijken, snijdt het zuiver evolutionair perspectief misschien nog houdt. Maar bij dieren als runderen, schapen en sapiens, die elk een complexe innerlijke wereld van sensaties en emoties bezitten, moeten we toch kijken hoe revolutionair succes zich vertaalt in individuele ervaringen. (109)

5

110 – 112 HOOFDSTUK 6 piramidebouwers

Rond 10.000 v. Chr. waar hij waarschijnlijk tussen de 5 en 8 miljoen nomadische verzamelaars.
Rond 100 na Christus waren er waarschijnlijk nog maar 1 á 2 miljoen verzamelaars over (voornamelijk in Australië, Amerika en Afrika) maar in aantallen vielen in het niet bij de 250 miljoen boeren op de wereld.
Het huiselijk leven van de boeren speelde zich af in een krap bouwsel van hout, steen of lenen, niet meer dan enkele tientallen meters groot: het huis. (111)
Vanaf het eerste begin van de landbouw tot op heden voeren miljarden mensen, gewapend met takken, vliegenmeppers, schoenen en gif spuiten, genadeloze oorlogen tegen de vlijtige mieren, stiekeme kakkerlakken, avontuurlijke spinnen en verdwaasde kevers die continu de menselijke domicilie infiltreren.

6

112 – 114 de intrede van de toekomst

Boeren moesten meer produceren dan ze consumeren om reserves op te bouwen. Vroeg of laat zouden er slechte jaren komen. Een boer die leefde vanuit het idee dat er nooit slechte jaren zouden komen, leefde niet lang.
Vanaf het alle eerste begin van de landbouwers speelden dus zorgen om de toekomst al een grote rol in het theater van de menselijke geest. (113) de stress van de boeren had verstrekkende gevolgen. Het was de hoeksteen van grootschalige politieke en sociale systemen. Triest genoeg bereikten de vlijtige landbouwers bijna nooit de toekomstige economische zekerheid waar ze zo naarstig voor werken. Overal ontstonden heersers en elites die leven van het voedsel surplus van de boeren, die daardoor niet meer restte dan een karig bestaan. (114)
Het extra voedsel dat de boeren produceerden voedde een kleine minderheid elite van koningen, regeringsfunctionarissen, soldaten, priesters, kunstenaars en denkers die de geschiedenisboeken vullen. Geschiedenis is iets waar heel weinig mensen iets aan hebben gedaan, wil de rest akkers ploegde en water sjouwde.

7

114 – 123 een imaginaire orde

De meeste oorlogen en revoluties uit de geschiedenis zijn niet veroorzaakt door voedseltekorten. Volgens Harari zijn mythen waarschijnlijk sterker dan wie dan ook had kunnen voorspellen. (115) Bij de verzamelaars was er sprake van het samenwerken van honderden mensen tegelijk. Tegenwoordig werken miljoenen vreemden dagelijks met elkaar. (via media – internet e.d.) Al deze samenwerkingsverbanden waren imaginaire ordes”. Harari heeft eerder al een voorbeeld van Peugeot gegeven. Als tweede voorbeeld geeft hij de code van Hammurabi. (ca. 1780 v.Chr.)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Codex_Hammurabi

De code van Hammurabi stoelde op de premisse dat de miljoen inwoners van het Rijk effectief konden samenwerken als de onderdanen van de koning allemaal hun positie in de hiërarchie kenden en zich daar ook naar gedroegen. (119)
Een derde voorbeeld is de onafhankelijkheidsverklaring. 13 Britse koloniën vonden dat de koning van Engeland hen (in 1776) onrechtvaardig behandelde:
“Wij houden deze waarheden voor vanzelfsprekend, dat alle mensen gelijk zijn geschapen, dat ze door hun Schepper zijn begiftigd met zekere onvervreemdbare rechten, waaronder het recht op leven, vrijheid en het nastreven van geluk”
Zowel de code van handelaar die als de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring beroepen zich op universele, eeuwige rechtvaardigheid principes. Maar voor de Amerikanen zijn alle mensen gelijk voor de wet, wel dat voor de Babyloniërs helemaal niet zo was.
Het idee van gelijkheid (121) klopt volgens Harari niet: evolutie is gebaseerd op verschillen.
Net als gelijkheid, rechten en naamloze vennootschappen is vrijheid iets wat door mensen is uitgevonden en alleen bestaat in hun verbeelding. (122) We geloven niet in een bepaalde orde omdat hij objectief waar is, maar omdat het geloof erin ons in staat stelt om effectief samen te werken en een betere samenleving op te bouwen.
Imaginaire ordes zijn geen kwaad aardige complotten of zinloze luchtbespiegelingen. Ze zijn de enige manier waarop grote aantallen mensen effectief kunnen samenwerken.

08

123 – 124 ware gelovigen

Het is gemakkelijk te accepteren dat de code van Hammurabi een mythe was, maar we willen niet horen dat mensenrechten ook een mythe zijn. Mythen verdwijnen zodra mensen en niet meer in geloven.
Een ineens in Air de orde kan niet in stand worden gehouden met geweld alleen. Er zijn ook ware gelovigen voor nodig. (124)
• Het christendom had het geen 2000 jaar volgehouden als de meerderheid van bisschoppen en priesters niet in Christus had geloofd.
• De Amerikaanse democratie had het geen 250 jaar volgehouden als de meerderheid van de presidenten en congresleden die geloofde in mensenrechten
• het moderne economische systeem zou geen dag volhouden als de meerderheid van de investeerders en bankiers niet in het kapitalisme gelooft.

9

125 – 131 -6 de muren van onze gevangenis

  1. Hoe krijg je mensen zover dat ze geloven in een imaginaire orde als het christendom, de democratie of het kapitalisme?
    1. Je geeft nooit toe dat zo’n orde in imaginair is:
    a. Mensen zijn niet ongelijk omdat Hammurabi dat heeft beweerd, maar omdat dit zo wordt bevolen.
    b. Mensen zijn niet gelijk omdat Thomas Jefferson dat heeft beweerd, omdat God ze zo heeft geschapen.
    c. De vrije markt is de beste economische systeem, niet omdat tijdens leeftijd heeft beweerd, maar omdat dat een onveranderlijke natuurwet is.
    2. Je voedt mensen stevig op.

Drie grote factoren weerhouden mensen van het besef dat de orde die hun leven in bepaalde banen leidt, alleen in hun verbeelding bestaat:

I. De imaginaire orde is ingebed in de materiële wereld.
a. De meeste met westerlingen geloven dat ieder mens een individu is wiens waarde niet afhangt van wat anderen van hem of haar denken. We hebben stuk voor stuk en helder licht in ons binnenste dat ons leven waren en betekenis geeft.
b. Ieder mens heeft zijn eigen privé ruimte, terwijl in de middeleeuwen mensen geen eigen kamer hadden: je was altijd in het zicht en moet altijd rekening houden met wat anderen over je zagen en vertelden.
II. De imaginaire orde stuurt onze verlangens. De dienst gekoesterde verlangens van moderne westerlingen zijn bijvoorbeeld gevormd door romantische, nationalistische, kapitalistische en humanistische mythen die al eeuwen bestaan.
• Het romanticisme (128) leert ons dat we zoveel mogelijk moeten meemaken om ons menselijk potentieel ten volle te ontwikkelen. “Een nieuwe ervaring heeft mijn ogen geopend en mijn leven veranderd”
• het consumentisme vertelt ons dat we gelukkig kunnen worden door zoveel mogelijk producten en diensten te consumeren. De toeristische industrie verkoopt geen vliegtickets en hotelkamers, maar ervaringen.
• Net als de elite van het oude Egypte wijdden de meeste mensen in de meeste culturen hun leven aan het bouwen van piramides alleen de naam, vorm en afmetingen van deze piramides verschilt van cultuur tot cultuur. Ze kunnen bijvoorbeeld de vorm aannemen van een buitenhuisje met een zwembad een immer groen gazon, of een glimmend penthouse manager Louis maken het uitzicht. Er zijn maar weinig mensen die vraagtekens zetten bij de mythen die dat verlangen naar piramides bij ons veroorzaken
III. De imaginaire orde is intersubjectief. (129)
a. Een objectief fenomeen bestaat los van het menselijk bewustzijn en menselijke opvatten. Radioactiviteit is bijvoorbeeld geen mythe.
b. Een subjectief iets is iets wat afhankelijk is van het bewustzijn en de opvattingen van één individu
c. Het woord intersubjectief slaat op iets wat bestaat binnen het communicatienetwerk dat het subjectieve bewustzijn van een grote groep individuen verbindt. Als een individu zijn of haar opvatting verandert, of zelfs sterft, is dat niet echt van belang. Veel belangrijker aanjagers van de geschiedenis zijn intersubjectief: wetten, geld, goden, naties.

Er is geen uitweg uit de imaginaire orde.
Als we de muren van onze gevangenis afbreken en de vrijheid tegemoet rennen, rennen we in feite alleen maar de iets ruimere luchtplaats van een grotere gevangenis op.

Idee   materie

Wetten steen
Geld ding
God(en) stoel
Natie bed
Kapitalisme papiertje

10

132 – 135 HOOFDSTUK 7 overbelast geheugen

Elf spelers van een voetbalteam spelen volgens dezelfde regels tegen een ander voetbalteam. Mensen over de hele wereld kunnen tegen elkaar voetballen omdat ze dezelfde ideeën over voetbal hebben aangeleerd. Deze ideeën zijn echter volkomen imaginair. (132)
Hetzelfde geldt op grotere schaal voor koninkrijken, kerken en handelsnetwerken, maar met één belangrijk verschil: bij grotere samenwerkingsverbanden, waar duizenden of zelfs miljoenen mensen betrokken bij zijn, moeten gigantische hoeveelheden informatie behandeld en opgeslagen worden, veel meer dan één stel menselijke hersenen kan bevatten en verwerken. (133)
helaas zijn de menselijke hersenen geen goed opslagmedium voor databases op imperiumgrootte.
Dat heeft drie belangrijke reden:
• De geheugencapaciteit capaciteit van de mens is beperkt
• Wanneer mensen doodgaan sterven hun hersens mee
• Menselijke hersenen slaan alleen maar bepaalde soorten informatie op
o toen echt complexe samenlevingen opkwamen, werd ineens een compleet nieuw type informatie belangrijk, namelijk getallen
o als het aantal mensen en bezittingen in een bepaalde samenleving een kritieke grens bereikte, werd het nodig om grote hoeveelheden rekenkundigegegevens op te slaan en te verwerken. En omdat de menselijke hersenen deze taak niet aankonden, stortte het systeem in. Nog duizenden jaren na de agrarische revolutie bleven menselijke netwerken daarom relatief kleine en simpel. (135)
o Tussen 3500 en 300 v. Chr. werd door de Soemeriërs “het schrift” uitgevonden

11

136 – 138 was getekend, Kushim

In dit vroege stadium werd het schrift alleen nog gebruikt voor het opnemen van feiten en cijfers. Het oudste Soemerische schrift was geen volledig schrift, maar een gedeeltelijk schrift: een systeem van materiële tekens dat alleen bepaalde soorten informatie kan weergeven, behorend tot een beperkt werkterrein. Dit schrift werd gebruikt door boekhouders voor het vastleggen van aantallen met 2 soorten tekens: getallen en dingen (mensen, dieren, handelswaar, gebieden, data et cetera.)
Het Latijnse schrift, de oude Egyptische hiërogliefen en braille zijn volledige schriftsystemen. In zo’n schrift systeem kun je ook gedichten, geschiedenisboeken en wetboeken vastleggen.
In de Andes cultuur werd een Andesschrift gebruikt dat ook een onvolledig schrift was. Het werd niet geschreven op kleitabletten of stukjes papier, maar knoopt op kleurrijke kooitjes die quipu’s heetten. Dankzij deze quipu’s konden de Inca’s grote hoeveelheden gegevens bewaren en gebruiken. De kunst van het quipu-lezen is helaas verloren gegaan/

12

139 – 143 de wonderen der bureaucratie

Hoe zoek en vind je informatie die is opgeslagen op quipukoorden of kleitabletten? Hiervoor hebben we een of andere vorm van een ladesysteem nodig. Daarom moeten mensen die met dergelijke ladesystemen werken zichzelf her programmeren om niet meer als mensen te denken, maar als klerken en boekhouders. De grootste impact van het schrift op de menselijke geschiedenis is dan ook dat het stukje bij beetje de manier waarop mensen denken de wereld zien heeft veranderd. Vrij associëren en holistisch denken hebben plaatsgemaakt voor hokjes denken en bureaucratie.

13

143 – 145 de taal van de cijfers

Iemand die het beleid van regeringen, organisaties en bedrijven wil beïnvloeden, moet leren om in cijfers te spreken. Deskundigen doen daarom hun best om zelfs begrippen als “armoede”, “geluk” en “eerlijkheid” in cijfers te vangen.
Meer recentelijk heeft het cijfer schrift een nog veel revolutionaire schrift systeem opgeleverd, namelijk een gecomputeriseerd binair schrift dat uit slechts twee tekens bestaat: 0 en 1.

14

146 – 150 HOOFDSTUK 8: de onrechtvaardigheid van de geschiedenis

Mensen creëerden imaginaire orders en vonden het schrift uit. Volgens Harari kunnen complexe menselijke samenlevingen niet zonder imaginaire hiërarchieën en om eerlijke discriminatie. (149)

15

150 – 152 de vicieuze cirkel

Alle maatschappijen zijn gebaseerd op imaginaire hiërarchieën, maar niet per se op dezelfde hiërarchieën. Waarin liggen de verschillen? Binnen het hindoe geloof waren zuiverheid en onzuiverheid essentiële concepten en werden ingezet om de sociale piramide te onderbouwen. S151) Door de hele geschiedenis en in bijna alle samenlevingen hebben concepten als onreinheid en zuiverheid een hoofdrol gespeeld bij het doorvoeren van sociale en politieke scheidslijnen en zijn ze door talloze heersende klassen gebruikt om hun privileges te beschermen.
Telkens als er een nieuw beroep ontstond of een nieuwe groep mensen ten tonele verscheen, moesten ze erkend worden als een kaste om een legitieme plek in de hindoe samenleving te kunnen krijgen. Groepen die dat niet voor elkaar kregen, kregen de naam “onaanraakbaren”. W

16

152 – 157 zuiverheid in Amerika

De raciale hiërarchie in het moderne Amerika werd in stand gehouden door een vergelijkbare vicieuze cirkel. Van 1500 tot en met 1700 importeerden de Europese veroveraars miljoenen Afrikaanse slaven naar Amerika om het werk in de mijnen en op de plantages te doen. Ze kozen voor de import van slaven uit Afrika vanwege drie omgevingsfactoren:
1. Afrika was dichterbij dan bijvoorbeeld Vietnam
2. Er was in Afrika al gevestigde slavenmarkt
3. Afrikanen hadden een gedeeltelijke genetische immuniteit tegen ziektes
Er werden religieuze en wetenschappelijke mythen erbij gehaald om deze slavenhandel te rechtvaardigen:
1. Theologen beweren dat Afrikanen afstamden van Ham en dat al zijn afstammelingen vervloekt zouden zijn en slaven gemaakt konden worden
2. Biologen beweerden dat zwarten minder intelligent zouden zijn dan blanken
3. Artsen voerden als reden aan dat zwarten een bron van vervuiling waren
Economische achterstand was niet het hele verhaal. (154) Ook vooroordelen bleven met behulp van mythen in stand.
De meeste sociaal politieke hiërarchieën hebben geen logische of biologische basis en bestaan alleen door de bestendiging van toevallige gebeurtenissen met behulp van mythen.

17

157 – 161 Hij en zij

Bijna overal staan mannen er het beste voor, in elk geval sinds de agrarische revolutie. De rol van echtgenoot hield in dat je volledige controle had over de seksualiteit van je vrouw. Zeggen dat een man zijn vrouw had verkracht was net zo onlogisch als zeggen dat iemand zijn eigen portefeuille had gestolen. (158)
in het democratische Athene van 500 v Chr. had een individu met een baarmoeder geen eigen juridische status. Volgens de oude Grieken was iemand met het bezit van een baarmoeder biologisch ongeschikt om filosoof, redenaar, kunstenaar, koop man of een politieke leider te zijn.
Moderne Atheners denken er anders over. In het huidige Athene hebben vrouwen stemrecht, worden ze gekozen voor publieke ambten, houden ze redevoeringen, en gaan ze naar de universiteit.

Een goede vuistregel is nog steeds biologie maakt mogelijk, cultuur verbiedt(161)

In wezen zijn onze ideeën over “natuurlijk” en “onnatuurlijk” niet ontleend aan de biologie, maar aan de christelijke theologie (God heeft de natuur geschapen)

Maar de evolutie heeft geen doel. Organen zijn niet geëvalueerd met een specifiek oogmerk en de manier waarop ze gebruikt worden is constant in ontwikkeling.
Bijvoorbeeld de mond is ontstaan om voedingsstoffen in ons lichaam te brengen. Daar gebruikelijk de mond nog steeds voor, maar ook om te praten en te zoenen.
Hetzelfde geldt voor vleugels. Beestjes met meer lichaamsoppervlak konden meer zonlicht absorberen en bleven dus langer warm. In een langdurig evolutionair proces kregen deze insecten toevallig ook een beetje zweefvermogen.
Seks is ooit geëvalueerd voor de voortplanting. Maar veel dieren gebruiken seksueel gedrag nu voor allerlei sociale doeleinden die weinig van doen hebben met het verwekken van kleine kopieën van zichzelf. Chimpansees gebruiken seks bijvoorbeeld om politieke allianties te bestendigen, intimiteit te creëren en spanning uit de lucht te halen. Is dat onnatuurlijk?

18

162 – 165 Sekse en gender

Het heeft dus weinig zin om te beweren dat kinderen krijgen van nature de functie van de vrouw is, of dat homoseksualiteit onnatuurlijk is. De meeste wetten, normen, rechten en plichten die bij mannelijkheid of vrouwelijkheid horen, zeggen meer over de menselijke verbeelding dan over de biologische werkelijkheid. (162)
Om verwarring te voorkomen maken wetenschappers doorgaans onderscheid tussen “sekse” of “geslacht”, wat een biologische categorie is, en “gender”, een culturele categorie. Zogenaamde mannelijke en vrouwelijke eigenschappen zijn intersubjectief en continu onderhevig aan verandering. (163)

Mannetjes mensen moeten hun leven lang, van de wieg tot het graf, hun mannelijkheid blijven bewijzen in een eindeloze reeks ritten en prestaties. En duurt mannenwerk van zon tot maanden, vrouwenwerk is nooit gedaan: een vrouw moet zichzelf en anderen er onophoudelijk van overtuigen dat ze vrouwelijk genoeg is

19

166 – 168 Wat is er zo goed aan mannen?

Het is waarschijnlijk dat er een universele biologische redenen is waarom bijna alle culturen mannelijkheid hoger waarderen dan vrouwelijkheid, ook al varieert de precieze definitie van “man” en “vrouw” van cultuur tot cultuur. We weten alleen niet waar die reden is. (167)

20

168 – 169 Spierballen — verklaring 1 : mentale en sociale vaardigheden

Er zijn verschillende theorieën:
Mannen hebben een grotere fysieke kracht gebruikt om vrouwen in een ondergeschikte positie te dwingen. Maar tegen deze theorie zijn 2 bezwaren in te brengen:

  1. Dit geldt alleen voor het gemiddelde. Er zijn ook veel vrouwen die sneller kunnen lopen en zwaarder kunnen tillen dan veel mannen.
  2. Er is geen direct verband tussen fysieke kracht en sociale macht. Mensen van 60 oefenen doorgaans meer macht uit dan mensen van 20, hoewel twintigers veel sterker zijn dan de boven hen gestelde ouderen.

De geschiedenis van de mensheid laat zelfs heel vaak een omgekeerde relatie zien tussen fysieke kracht en sociale macht. Als het zuiver en alleen om fysieke vaardigheden draaide, zouden sapiens ergens in het midden van de hiërarchie beland zijn. Maar dankzij hun mentale en sociale vaardigheden bereikte ze de top. Het is dus logisch dat de maximale hiërarchie binnen onze soort ook eerder bepaald wordt door mentale en sociale vaardigheden dan door brute kracht.

21

169 – 170 Het schuim der natie — verklaring 2 : agressie

Een andere theorie luidt dat de mannelijke dominantie niet voortvloeit uit lichaamskracht, maar uit agressie.

Oorlog is door de millennia heen altijd een mannelijke aangelegenheid geweest. (169)

22

171 – 173 Patriarchale genen – verklaring 3 : evolutionaire ontwikkeling   

Een derde type biologische verklaring suggereert dat mannen en vrouwen na miljoenen jaren evolutie verschillende overlevings- en voortplantingsstrategieën hebben ontwikkeld. Mannen zijn geprogrammeerd om ambitieus en competitief te zijn en om uit te blinken in politiek en zaken, zowel vrouwen de neiging hebben om een stapje opzij te doen en hun leven te wijden aan het grootbrengen van kinderen. (172) maar er zijn allerlei diersoorten, waar de dynamiek tussen afhankelijke vrouwtjes in competitieve mannetjes juist resulteert in een matriarchale samenleving. Groepen bonobo’s en olifanten worden beheerst door sterke netwerken van samenwerkende vrouwtjes.

Hoe kon het gebeuren dat in uitgerekend die ene soort waarbij het succes vooral afhangt van samenwerking de schijnbaar minder coöperatieve leden (mannen) andere individuen domineren die naar verluidt veel coöperatieven zijn (vrouwen)? Daarop hebben we nog steeds geen goed antwoord. We weten het gewoon niet.
Wat we wel weten is dat geen specifieke rolpatronen in de laatste eeuw een enorme revolutie hebben doorgemaakt. Steeds meer samenlevingen geven mannen en vrouwen tegenwoordig gelijke rechten, politieke bevoegdheden en economische kansen. (173)