laatste wijziging: 17-11-2019

DEEL 3: Eenwording v.d. mensheid

Deel 3 maakt duidelijk hoe vanuit de pretentie om over de hele wereld te willen heersen, in het belang van alle aardbewoners, volkeren werden verwoest. Waar in 10.000 v.C. vele honderden menswerelden naast elkaar bestonden, leefde in 1.450 n. C. 90% van alle mensen in de megawereld Afrika-Eurazië. De geschiedenis stevent af op eenheid. Een mondiaal imperium, geregeerd door een multi-etnische elite, bijeengehouden door een gemeenschappelijke cultuur en gemeenschappelijke belangen.
DEEL 3 Eenwording van de mensheid (86 bladzijden)

1

177 180 HOOFDSTUK 9 De loop van de geschiedenis — Cultuur

Mythen en fictie leerde mensen bijna van geboorte af aan dat ze op een bepaalde manier moesten denken, zich moeten gedragen volgens bepaalde normen, bepaalde dingen moesten willen en bepaalde regels moesten naleven zo werden kunstmatige instincten gecreëerd, waardoor miljoenen vreemden effectief met elkaar konden samenwerken. Zo’n netwerk van kunstmatige instincten heet cultuur. (177) Elke cultuur heeft zijn eigen opvattingen, normen en waarden, maar die zijn continu in beweging.
In het middeleeuwse Europa geloofde de adel in het christendom én in ridderlijkheid. Twee waarden die vaak tegenstrijdig met elkaar waren.
Een ander voorbeeld is de moderne politieke orde. Sinds de Franse revolutie zijn mensen over de hele wereld gelijkheid en individuele vrijheid gaan zien als fundamentele waarden maar die twee waarden zijn met elkaar in tegenspraak. Gelijkheid kan alleen worden gegarandeerd door de vrijheden van mensen die beter af zijn in te perken. De garantie dat iedere individu de vrijheid krijgt om te doen wat hij wil, moet onvermijdelijk afbreuk aan de gelijkheid. De hele politieke geschiedenis van de wereld sinds 1789 kan beschouwd worden als een reeks pogingen om met deze tegenstrijdigheid in het reine te komen. (179)
In het huidige Amerika willen democraten een meer gelijke maatschappij, door veel belasting te heffen. Dat maakt echter inbreuk op de vrijheid van individuen om een geld naar eigen inzicht uit te geven. Republikeinen zijn daarentegen voor maximale individuele vrijheid, en willen minder belasting betalen waardoor er meer ongelijkheid ontstaat.
Dergelijke contradicties maken een onvervreemdbaar deel uit van elke menselijke cultuur. Er is zelfs een term voor: Cognitieve dissonantie. Als je echt iets wil begrijpen van een cultuur, probeer dan de paradoxen binnen een cultuur op te sporen. Dat leidt naar een beter begrip van een cultuur. (180)

2

180 185 De spionagesatelliet — lange termijnprocessen

Gaat de geschiedenis een bepaalde kant op? Het antwoord volgens Harari is ja.

Volgens Harari is er sprake van een onverbiddelijke neiging tot eenheid. We kunnen volgens Harari met betrekking tot lange termijnprocessen beter kijken vanuit het standpunt van een spionagesatelliet die millennia terugkijkt in plaats van eeuwen.

De beste manier om de globale tendens van de geschiedenis te doorgronden is een telling van het aantal aparte menselijke werelden die op enig moment tegelijk op aarde hebben bestaan. Er zijn inmiddels gewend om onze hele planeet als een wereld te zien, maar het grootste deel van de geschiedenis was de aarde in feite één complex melkwegstelsel van geïsoleerde menselijke werelden.

Rond 10.000 v. Chr. was er sprake van vele duizenden mensen werelden.
In 2000 v. Chr. was dit aantal gedaald tot honderden maar of hoogstens een paar 1000.
In dit jaar 1450 leefden bijna 90% van de mensen in een grote mega wereld: de wereld van Afrika-Eurazië. Het grootste deel van de resterende 10% van de menselijke wereldbevolking was verdeeld over vier tamelijk grote en complexe werelden:

Tegenwoordig heeft vrijwel de hele mensheid:

Deze mondiale cultuur is niet homogeen. Er zijn zeer uiteenlopende levenswijzen en volkeren, van New Yorkse effectenhandelaren tot Afghaanse herders. Mensen ruziën en vechten nog wel, maar ze ruziën met hetzelfde soort argumenten en denkbeelden en ze vechten met dezelfde wapens.
Als voorbeeld van de globalisering geeft Harari het fenomeen “Nationale keuken”, en voor 1492 waren er geen paarden in Amerika.

3

185 188 De mondiale droom — universele ordes

Vanuit ideologisch perspectief vond er tussen 1000 en 0 v. Chr. een belangrijke ontwikkeling plaats: het idee van een universele orde begon te rijpen.

Er verschenen in die tijd 3 potentiële universele ordes ten tonele:

Kooplieden, veroveraars en profeten waren de eerste mensen die de binaire evolutionaire verdeling tussen wij en zij overstegen en de mensheid zagen als een potentiële eenheid.

De laatste 3000 jaar hebben mensen steeds ambitieuzere pogingen gewaagd om die mondiale droom te verwezenlijken. De grootste veroveraar uit de geschiedenis, een veroveraar die extreem tolerant en flexibel was en mens daarmee tot hartstochtelijke discipelen maakte, is het geld. Hoe kreeg het geld voor elkaar wat goden en koningin niet was gelukt?

4

188 189 HOOFDSTUK 10 de geur van geld — goud

In 1519 vielen Hernán Cortés en zijn conquistadores Mexico binnen. De Azteken merkten al gauw dat de vreemdelingen heel veel belangstelling toonden voor een zeker geel metaal. De inboorlingen wisten wel wat goud was. Het was mooi en makkelijk te bewerken dus ze maakten sieraden en beelden van en ze gebruikten houtstof nu en dan als ruilmiddel. Maar als een Azteek iets wilde kopen, betaalt hij meestal met cacaobonen of rollen stof. De Spaanse obsessie voor goud kwam hem dus onverklaarbaar over. Toen Cortés gevraagd werd wat er zo belangrijk was aan dit metaal antwoordde hij: (188)

“Omdat ik in mijn metgezellen lijden aan een aandoening aan het hart die alleen genezen kan worden met goud”

De “millares” was bijvoorbeeld een vierkante gouden, zilveren of bronzen munt die de christelijke veroveraars maakten, en was uitgevoerd met sierlijke Arabische letters met de boodschap: “er is geen andere God dan Allah en Mohammed is zijn boodschapper”. Deze munt werd gebruikt door zowel christenen als Arabieren.

5

189 192 -3 wat kost dat? geld als ruilmiddel

Jager verzamelaars hadden geen geld. Toen de agrarische revolutie uitbrak, veranderde er in eerste instantie weinig, dorpen waren klein en economie waren beperkt. De opkomst van steden en koninkrijken en de verbetering van de infrastructuur voor transport bracht nieuwe kansen met zich mee voor specialisatie dit leidde wel tot een probleem:

Hoe regel je de onderlinge uitruil van goederen tussen specialisten?

6

192 195 -3 schelpen en sigaretten universeel ruilmiddel

Geld is vele malen ontstaan, op vele plekken. Er waren geen technologische doorbraken voor nodig, want het was een zuiver mentale revolutie. Er hoefde alleen maar een nieuwe inter subjectieve realiteit gecreëerd te worden, die uitsluitend bestond in de gemeenschappelijke verbeelding. (192)
Geld bestaat niet uit munten en bankbiljetten. Geld is alles wat mensen maar willen gebruiken als vast symbool voor de waarde van andere dingen, om de uitwisseling van goederen en diensten mogelijk te maken.
In moderne gevangenissen en krijgsgevangenen kampen doen sigaretten van oudsher vaak dienst als geld.
In feite zijn munten en bankbiljetten nu nog steeds een zeldzame vorm van geld. Meer dan 90% van al het geld op de wereld bestaat alleen op computerservers. (193) Zolang mensen bereid zijn om goederen en diensten te ruilen voor elektronische data is dit zelfs nog beter dan glimmende muntjes en knisperend papiergeld. Het is lichter, minder omvangrijk en makkelijker in de gaten te houden.
Geld is dus een universeel ruilmiddel waarmee mensen bijna alles kunnen omzetten in bijna alles.
Geld kon/kan rijkdom dus op een makkelijke, goedkope manier omzetten, opslaan en transporteren, en daardoor levert het een essentiële bijdrage aan het ontstaan van complexe handelsnetwerken en dynamische markten. Zonder geld zou de grote, complexiteit en dynamiek van handels netwerken en markten ernstig beperkt zijn gebleven.

7

195 199 Hoe werkt geld? vertrouwen

Geld is geen stoffelijke realiteit, maar een psychologische constructie. Mensen zijn bereid om via een verzinsel in de collectieve verbeelding (een papiertje met daarop het getal 10 of 50) dit te gebruiken als ruilmiddel. Geld is een systeem dat werkt op basis van onderlinge xxx vertrouwen. (195)
Dat vertrouwen is ontstaan door een heel ingewikkeld, heel langzaam opgebouwd netwerk van politieke, sociale en economische betrekkingen.
Het gebruik van vaste hoeveelheden edelmetaal leidde uiteindelijk tot het ontstaan van munten. (197) door deze munten te voorzien van een merkteken, stond er als het ware een handtekening van een politieke autoriteit op. Deze stond (en staat) dan in voor de waarde van de munt.

8

199 201 Het evangelie van het goud geld is positief

Het vertrouwen in Romeinse munten was zo groot dat mensen zelfs buiten de grenzen van het rijk met alle liefde in denarii betaald wilde worden.
Duizenden jaren lang hebben filosofen, grote denkers en profeten het geld belasterd en het de wortel van alle kwaad genoemd. Hoe het ook zij, geld belichaamt ook het toppunt van menselijke tolerantie.

PREMISSE:   JST: geld is niet het probleem, maar de verdeling ervan.

9

201 204 De prijs van geld universele principes van geld

Geld is gebaseerd op 2 universele principes:

10

204 206 -2 HOOFDSTUK 11 visioenen van wereldrijken Imperium

Bijna alle mensen in de 21e eeuw zijn nakomelingen van een of ander imperium (206)

11

206 208 -2 wat is een imperium? Imperium

Een imperium of een wereldrijk is een politieke orde met twee belangrijke kenmerken:

  1. Er is sprake van een overheersing over een flink aantal verschillende volkeren die elk een verschillende culturele identiteit en apart territorium hebben.
  2. Er is sprake van flexibele grenzen en er is een potentieel onbegrensde vraatzucht van een imperium.

Een imperium hoeft niet voortgekomen uit militaire veroveringstocht. Het Atheense rijk begon als een vrijwillige alliantie in het rijk van de Habsburg eens was het werd het kind van een reeks slim georkestreerde huwelijksallianties. (207) Het Britse rijk was het grootste wereldrijk van de geschiedenis.
De vorming van grote rijken was een van de redenen voor de drastische reductie in menselijke diversiteit.

De unieke kenmerken van talloze volkeren (Zoals de numantijnen ) verdwenen en daarvoor in de plaats kwamen er nieuwe grotere groepen.

12

208 211 Rijken van het kwaad? Nee: imperium is positief

De hedendaagse kritiek op imperia neemt doorgaans twee vormen aan:

  1. Imperia werken niet. Op de lange termijn is het niet mogelijk om effectief te heersen over een groot aantal onderworpen volkeren. Volgens Harari is dit grote nonsens.
  2. Dit moet niet gebeuren. Wereldrijken zijn kwaad aardige brengers van verwoesting en uitbuiting. Elk volk heeft recht op zelfbeschikking en mag nooit onderworpen worden aan vreemde heerschappij. Dit is volgens Harari uiterst problematisch.

De waarheid is volgens Harari dat het imperium de laatste 2500 jaar de meest gebruikelijke vorm van politieke organisatie is geweest.

Het standaard instrumentarium van een grootmacht bestond er oorlogen, slavernij, deportaties en genocide. (209) Maar dat wil nog niet zeggen dat imperia niets waardevols achterlaten. De elites van grote rijken gebruikten de winst van hun veroveringen niet alleen om legers en forten te financieren, maar ook voor filosofie, kunst, recht en liefdadigheid.

13

211 213 Voor je eigen bestwil> “overheersing”

Het eerste grote rijk waarover we expliciete informatie hebben was het Akkadische Rijk. (ca. 2250 v Chr.)

Sargon (https://nl.wikipedia.org/wiki/Sargon_van_Akkad) beroemde zich erop dat hij de hele wereld had veroverd. Na de dood van deze heerser namen Assyrische, Babylonische en Hittitische koningen de rol van Sargon over. “We veroveren jullie voor je eigen bestwil”, zeiden de Perzen. (211)
De pretentie om over de hele wereld te heersen in het belang van alle aardbewoners was alarmerend. Homo sapiens verdeelde de de mensheid in twee soorten: “wij” en “zij”.

Onafhankelijk van het Perzisch model ontstonden in andere delen van de wereld vergelijkbare visies op imperiale heerschappij, met name in midden Amerika, in de Andes en in China.

In tegenstelling tot het moderne westerse denkbeeld dat een rechtvaardige wereld bestaat uit aparte natiestaten, werd politieke fragmentatie bijvoorbeeld in China gezien als duistere tijden van chaos en onrecht. Hier stond dus het idee van 1 grrot rijk voorop. (213)

14

213 220 Als “zij” “ons” worden.  — Imperialisme

Door wereldrijken werden vaak opzettelijk ideeën, gewoontes, normen en waarden verspreid. (214) Mede hierdoor ontstonden culturele smeltkroezen.
Harari spreekt van een imperiale cyclus:

Stadium Rome Islam Europees imperialisme
Een kleine groep vestigt een grote rijk De Romeinen vestigen het Romeinse Rijk De Arabieren vestigen het Arabische kalifaat De Europeanen bevestigen de Europese koloniale wereldrijken
Er ontstaat een imperiale cultuur Grieks-Romeinse cultuur Islamitische Arabische cultuur Westerse cultuur
In bejaarde cultuur wordt overgenomen door onderworpen volkeren De onderworpen volkeren om armen de Latijnse taal, Romeinse wetten, Romeinse politieke ideeën et cetera De onderworpen volkeren om armen het Arabisch, de islam et cetera De onderworpen volkeren om armen de Engelse en Franse taal, het socialisme het nationalisme, mensenrechten et cetera
De onderworpen volkeren eisen gelijke rechten in naam van de gemeenschappelijke imperiale waarden Illyriers, Galliërs en Puniërs eisen dezelfde rechten als Romeinen in naam van de gemeenschappelijke Romeinse waarden Egyptenaren, Iraniërs en Berbers eisen dezelfde rechten als Arabieren in naam van de gemeenschappelijke islamitische waarden Indiërs, Chinezen en Afrikanen eisen dezelfde rechten als Europeanen in naam van gemeenschappelijke Westerse waarden als nationalisme, socialisme en mensenrechten
De grondleggers van het rijk verliezen hun dominante positie Romeinen vormen geen unieke etnische groep meer. Het rijk wordt nu beheerst door een nieuwe multi-etnische elite Arabieren verliezen de controle over de islamitische wereld aan een multi-etnische moslimelite Europeanen verliezen de controle over de wereld aan een multi etnische elite die grotendeels de westerse waarden en denkwijzen aanhangt
De imperiale cultuur blijft floreren en zich ontwikkelen De Illyriers, Galliërs en Puniërs blijven hun aangenomen Romeinse cultuur ontwikkelen De Egyptenaren, Iraniërs en Berbers blijven hun aangenomen moslim cultuur ontwikkelen De Indiërs, Chinezen en Afrikanen blijven hun aangenomen westerse cultuur ontwikkelen

15

220 223 Historische goeieriken en slechteriken — Imperiale erfenis

Alle menselijke culturen zijn in elk geval deels een erfenis van wereldrijken en imperialistische beschavingen, en die imperiale erfenis is met geen enkele academische of politieke operatie weg te snijden zonder dat de patiënt overlijdt. (220)

Een voorbeeld: India koos en westerse democratie naar Brits voorbeeld. Indiërs zijn gepassioneerde cricketspelers en ze zijn dol op thee.

16

223 225 Het nieuwe mondiale imperium — Mondiaal denken

Sinds 200 v . Chr. hebben mensen in grote rijken geleefd, maar nu is er waarschijnlijk sprake van een mondiaal imperium. (223) Harari vraagt zich af of we naar één mondiale regering toe moeten. Staten zijn steeds meer onderhevig aan de machinaties van wereldmarkten, de bemoeienis van wereldconcerns, de controller van de mondiale publieke opinie en het internationale rechtssysteem. De wereld wordt draaiend gehouden en gevormd door uitermate machtige kapitaalstromen, arbeidsstromen en informatiestromen die steeds minder respect tonen voor de grenzen en meningen van afzonderlijke landen.

17

225 227 HOOFDSTUK 12 De wetten van het geloof — Religie

In wezen is religie van oudsher de derde grote harmonisator van de mensheid, naast geld en wereldrijken. (226) religie kan gedefinieerd worden als een systeem van menselijke normen en waarden dat gebaseerd is op het geloof in een bovenmenselijke orde: (226)

  1. Religies stellen dat er een bovenmenselijke orde bestaat die niet het product is van menselijke Grillen of afspraken. (Profvoetbal bijvoorbeeld is geen religie, want mensen kunnen de regels aanpassen)
  2. Op basis van deze bovenmenselijke orde vestigt religie normen en waarden die als bindend worden beschouwd. (Geesten, elfjes en reïncarnatie vallen niet onder religie, op deze hebben geen morele waarden en gedragsvormen)
  3. Een religie moet universeel zijn.
  4. Een religie moet zendingsdrang hebben.

Voor zover we weten kwamen de eerste universele zendingsgeloven pas op rond 1000 v. Chr.

18

227 230 De degradatie van het schaap — Animisme & polytheïsme

Het lijkt erop dat de agrarische revolutie samenging met een religieuze revolutie. (228) Het eerste religieuze effect van de agrarische revolutie was dus dat planten en dieren van gelijkwaardige leden van een “spirituele Ronde Tafel” veranderden in bezit. (228) Een belangrijke theorie over de oorsprong van de goden voert aan dat goden belangrijk werden omdat ze een oplossing boden om de productiviteit van planten en dieren te waarborgen.
De zoektocht naar de invulling van deze behoefte leidde tot de opkomst van polytheïstische religies. (229)
• Animisten dachten dat de mens maar één van de vele wezens was die de wereld bevolkten.
• Polytheïsten zagen de wereld daarentegen steeds meer als een weerspiegeling van de relatie tussen goden en mensen.

19

230 233 De voordelen van afgoderij — Monotheïsme

Het fundamentele inzicht waarmee het polytheïsme zich onderscheidt van het monotheïsme is dat het Opperwezen dat de wereld beheerst vrij is van belangen en voorkeuren en zich dus niet bezighoudt met kleine zorgen en verlangens van de mens. (230)
De ideeën van het polytheïsme dragen bij aan een grote religieuze tolerantie. Ruimdenkendheid is inherent aan het polytheïsme en het zet zelden aan tot vervolging van “ketters” en “ongelovigen”.(231) De enige god die de Romeinen lange tijd niet wilden tolereren was de monotheïstische, evangeliseren de God van de christenen.
Als we alle slachtoffers van alle vervolging schoven optellen, dan blijkt dat de poëtische Romeinen in 300 jaar niet meer dan een paar 1000 christenen hebben omgebracht. Christenen hebben in de 1500 jaar daarna miljoenen anderen christenen afgeslacht omwille van kleine verschillen in interpretatie van de godsdienst van liefde en mededogen. D232)

20

233 237 God is één en ondeelbaar — Monotheïsten

Het joodse geloof was geen zendingsgeloof. Dit stadium kan het stadium van het lokale monotheïsme genoemd worden. Pas bij de christenen kwam de grote doorbraak voor het monotheïsme. Paulus redeneerde als volgt:

“Als de opperste macht van het universum zijn eigen belangen en voorkeuren heeft en als hij bereid is te sterven aan het kruis voor de verlossing van de mensheid, dan is dat iets dat iedereen moet weten: niet alleen de joden”

Monotheïsten neigen van oudsher veel meer tot fanatisme en zendingsdrang dan polytheïsten. (235) De laatste 2000 jaar hebben monotheïsten herhaaldelijk geprobeerd om hun positie te versterken door alle concurrentie met geweld uit te schakelen.

21

237 240 De strijd tussen goed en kwaad — Dualistische zienswijze

Dualistische religies gaan uit van het bestaan van twee tegenovergestelde machten: goed en kwaad. Monotheïsten moeten heel wat intellectuele toeren uithalen om te verklaren hoe een alwetende, almachtige en goede God (let op, je ziet hier dat God voor het eerst met een hoofdletter wordt geschreven) zo volledig in de wereld kan toestaan. Een welbekende uitleg is dat God zo ruimte schept voor de vrije wil.
Harari geeft als voorbeelden van dualistische religies het zoroastrisme, het gnosticisme en het manicheïsme.

Deze dualistische zienswijze heeft ook zo zijn nadelen en biedt weliswaar uit de simpele oplossing voor de kwestie van het kwaad, maar hij wordt deels lamgelegd door de kwestie van de wereldorde. Als er twee tegenovergestelde machten in de wereld zijn, een goede en het kwade, wie heeft dan de wetten uitgevaardigd die de strijd tussen die twee reguleren? (238)
Volgens Harari hebben mensen een schitterend vermogen om in dingen te geloven die tegenstrijdig zijn. (239)

Een ander cruciaal dualistisch concept is de scheiding tussen materie en geest. Gnostici en manicheïsten redeneerden dat de goede god de geest en de ziel had geschapen, terwijl materie en lichaam creaties zijn van de kwade god. De mens is in deze opvatting een slagveld met twee kampen: de goede ziel tegen het kwade lichaam. (240) Het geloof in hemel en hel was van oorsprong ook dualistisch.

In feite is het monotheïsme zoals zich dat in de loop van de geschiedenis heeft ontwikkeld een caleidoscoop van monotheïstische, dualistische, polytheïstische en animistische erfenissen, allemaal samengebracht onder een goddelijke paraplu. De gemiddelde christenen gelooft in de monotheïstische God, maar ook in de dualistische duivel, in Polen optimistische heiligen en in animistische geesten. Dit wordt door godsdienst wetenschappers aangeduid als het syncretisme. Het syncretisme is in wezen misschien wel de allergrootste overkoepelende religie ter wereld.

22

240 245 De wet van de natuur — Geloofsopvattingen

Alle religies die we tot dusver hebben bekeken, delen een belangrijk kenmerk: ze zijn allemaal gericht op een geloof in goden en ander bovennatuurlijke entiteiten. Dat klinkt logisch voor westerlingen, die voornamelijk vertrouwd zijn met monotheïstische en polytheïstische geloofsopvattingen. Maar eigenlijk komt de religieuze geschiedenis van de wereld niet meer op een geschiedenis van goden. Rond 1000 v. Chr. begon zich een volkomen nieuwe geloof soort door Afrika-Eurazië te verspreiden.

De nieuwkomers, zoals het Jaïnisme en het boeddhisme in India, het taoïsme en het confucianisme in China en het stoïcisme, cynisme en epicurisme in het Middellandse Zeegebied, werden gekenmerkt door een zekere onverschilligheid ten opzichte van goden.

Harari stelde het volgende: In het boeddhisme wordt leed veel eerder veroorzaakt door de gedragspatronen in eigen geest. (242) Gautama (Boeddha) ontwikkelde een serie meditatietechnieken die de geest trainen om de realiteit ervaren zoals die is oma zonder verdere verlangens. (NOOT JAN : in plaats van meditatie technieken kun je volgens mij ook filosofie boeken gaan lezen, om daarmee hetzelfde te bereiken. Ik kom tot de conclusie dat ik dus meer een boeddhist ben dan een religieus iemand). Het boeddhisme spoorde mensen aan te streven naar de uiteindelijke doel van totale bevrijding van leed en niet naar tussenstops als economische voorspoed en politieke macht.

23

245 255 Mensen verering — “religie” als begrip

De laatste 300 jaar zijn vaak afgeschilderd als een tijdperk van groeiend secularisme, waarin de religies steeds meer aan belang hebben ingeboet. Maar als we de natuur werkt religies meerekenen, blijft de moderne tijd een tijdperk van intens religieus elan, ongeëvenaarde zendingsdrang en de bloedigste godsdienst oorlogen uit de geschiedenis.

De moderne tijd heeft de opkomst van een aantal nieuwe natuurwet religies meegemaakt, zoals het liberalisme, het communisme, het kapitalisme, het nationalisme en het nazisme. (245)

Als een religie een systeem van menselijke normen en waarden op basis van geloof in een bovenmenselijke orde is, dan was het Sovjet communisme net zo goed een religie als de islam.
Voor je eigen gemoedsrust mag je volgens Harari het communisme gerust een ideologie blijven noemen in plaats van een religie. Maar als we consequent willen zijn, dan zouden we op zijn minst ook een paar boeddhistische, taoïstische en stoïstische sektes als ideologieën moeten inboeken in plaats van religies.

Humanisme is het geloof dat homo sapiens een unieke, onschendbare aard heeft die verdere deel verschilt van de aard van alle andere dieren en verschijnselen. Humanisten geloven dat de unieke aard van homo sapiens het belangrijkste van alles in de hele wereld is en bovendien bepalend voor de betekenis van alles wat er in het heelal gebeurt. (247) Het hoogste goed is het welzijn van de mens.

In 2015 is de toekomst van het evolutionaire humanisme nog onduidelijk. Na het einde van de Tweede Wereldoorlog is het pleiten voor biologische methoden om homo sapiens te upgraden lange tijd onbespreekbaar geweest. Maar inmiddels zijn dergelijke projecten wel weer aan de orde: met behulp van de groeiende kennis van onze menselijke biologie denken we volgens Harari momenteel na om supermensen te creëren.

De laatste 200 jaar hebben biowetenschappen het geloof in een ziel grondig ondermijnd. Wetenschappers die de inwendige mens onderzochten hebben daar geen ziel aangetroffen. Ze verklaren steeds luider dat menselijk gedrag wordt bepaald door hormonen, genen en China tussen – dezelfde krachten die het gedrag van chimpansees, wolven en nieren bepalen – en niet door de vrije wil. Onze politiek en onze rechtspraak proberen dat soort hinderlijke ontdekkingen grotendeels onder het tapijt te vegen.
Maar in alle eerlijkheid: hoelang kunnen we de muur die de sectie biologie afscheid van de rechtenfaculteit en de afdeling politicologie nog handhaven?

24

255 256 -1 HOOFDSTUK 13 Het geheim van ons succes — 1 Wereldtaal?

Waarom is het Engels tegenwoordig een wereldtaal en niet het Deens? Waarom zijn er iets van 2 miljard christenen en 1,25 miljard moslims, maar slechts 150.000 zoroastriërs en 0 manicheïsten? Waarom wint het monotheïsme het van het dualisme?

25

256 260 De gekleurde bril van achteraf — chaos

Wat is het verschil tussen beschrijven hoe en uitleggen waarom? Het determinisme is aantrekkelijk omdat het impliceert dat onze wereld en onze opvattingen een logisch en onvermijdelijk product van de geschiedenis zijn. Het is logisch en onvermijdelijk dat we in natiestaten leven, onze economie organiseren rond kapitalistische principes en vurig geloven in mensenrechten. Erkennen dat de geschiedenis niet deterministisch is, is erkennen dat het puur toeval is dat de meeste mensen tegenwoordig geloven in nationalisme, kapitalisme en mensenrechten. (258)
De geschiedenis kan volgens Harari niet op een deterministische manier worden uitgelegd en valt ook niet te voorspellen, omdat geschiedenis iets “chaotisch” is.

26

260 265 De blinde clio — cultureel idee

We kunnen de keuzes die de geschiedenis maakt niet uitleggen, maar we kunnen er wel iets heel belangrijks overleggen: de keuzes van de geschiedenis worden niet gemaakt voor het profijt van de mens. Er is geen enkel bewijs dat het menselijk welzijn onvermijdelijk toeneemt in de loop van de geschiedenis.
Culturele ideeën leven in het hoofd van mensen. Een cultureel idee kan een mens ertoe brengen om zijn of haar leven te wijden aan de verspreiding van dat idee, desnoods met gevaar voor eigen leven. De mens sterft, maar het idee verspreidt zich. Volgens deze benadering zijn culturen geen samenzweringen die door een paar mensen op touw worden gezet om misbruik te maken van anderen maar eerder geestelijke parasieten die toevallig opkomen en daarna misbruik maken van iedereen die ermee wordt geïnfecteerd. (261) deze benadering wordt soms betiteld als “memetica”.Het tweelingzusje van de memetica is het postmodernisme. In de sociale wetenschappen zijn vergelijkbare argumenten gemeengoed onder de banier van de speltheorie.