Troost voor frustratie

         Boek: De troost van de filosofie - Troost voor frustratie
       Auteur: Alain de Botton
45 bladzijden: besproken op 6 april 2018 met Toon, Marjolein en Janne.

• Buig mee. Het gaat om je verwachtingen ten opzichte van de werkelijkheid zie hiervoor bijvoorbeeld “de muur”op bladzijde 93. Zie bijvoorbeeld het boek “de spiegel van de ziel”  MU – reductionisme – holisme. TO DO werkelijkheid –> Verwrongen werkelijkheid.  Beheers je woede, beheers je emoties. (Bijvoorbeeld met leerlingen in het onderwijs. Als die als leraar je emoties onder controle hebt kun je veel beter lesgeven dan wanneer je je emoties op leerlingen botviert). Rijkdom heeft grenzen omdat het altijd raakt aan een ander. (niet besproken tijdens deze sessie. ) Vermijd frustratie. Verder nog een discussie over het bezit van een eigen huis ten opzichte van een huurhuis. En nog het begrip “de vleesgeworden fatalist”. Als aanrader van Toon het boek van Pinker: ‘Ons betere ik”, waarin Pinker laat zien dat empathie en zelfbeheersing op den duur sterkere eigenschappen zijn dan sadisme en wraak.

In 65 na Chr. werd Seneca, toen 70 jaar oud, door keizer Nero gedwongen zelfmoord te plegen. Zoals het een aanhanger van de Stoa betaamt, bleef de filosoof daarbij onverstoorbaar. Hij zag de filosofie als een leer die de mens kon helpen het conflict tussen wensen en werkelijkheid te overwinnen. Men moet zich realiseren dat veel frustraties een gevolg zijn van de foute redenering dat wat ons overkomt onrechtvaardig is, maar het fortuin is geen morele rechter. Mensen zouden bij het begin van elke dag moeten nadenken over het leed dat hen zou kunnen treffen (de praemeditatio) en in de gevallen dat zij het gevoel hebben bespot te worden, moeten zij niet meteen een pessimistische uitleg geven aan de motieven van anderen. Men hoeft zich niet zonder meer neer te leggen bij frustraties. maar men moet de rede gebruiken en zich wet realiseren dat sommige dingen onvermijdelijk zijn.

• 87 De dood van Seneca was in 65 n.C. Er was een samenzwering ontdekt om de 28-jarige Nero van de troon te stoten, en de bezeten, onbesuisde keizer zocht willekeurige vergelding.
• 90 Met zijn dood zorgde Seneca, samen met andere stoïcijnse denkers, dat het woord filosofisch voortaan verbonden was aan een bezonnen, beheerste houding tegenover rampspoed.
• 91 Seneca wist waarom hij tegen angsten en zorgen was bestand: ”
  • “aan haar (de filosofie) dank ik mijn leven en dat is nog het geringste dat ik aan haar te danken heb. “

Een Senecaanse lexicon van frustratie

• 93 Toch meende Zeneca dat we tot de grootste wijsheid komen, voor zover dat mogelijk is, als we leren de onbuigzaamheid van de wereld niet nog groter te maken met onze reacties, met woedeaanvallen, zelfmedelijden, vrees, verbetering, eigendunk en paranoia.
• 93 De rode draad in zijn werk is dat we het best bestand zijn tegen die frustraties waar we ons op hebben ingesteld en die wil begrijpen en dat we juist het meest gekwetst worden door frustraties die we niet zien aankomen en niet kunnen bevatten.

Woede

• 94 Woede is komt volgens Seneca niet voort uit een onbeheersbare gevoelsuitbarsting, maar uit een fundamentele (en te verhelpen) redeneringsfout.
• 95 Woede behoort niet tot de categorie van onwillekeurige lichamelijke bewegingen, het kan alleen maar ontstaan uit bepaalde ideeën die ons logisch verstand erop nahoudt.
• 96 We moeten onszelf beter beheersen.
• 97 Als onze verwachtingen niet meer zo hoog gespannen zijn, zullen we ook niet meer zo kwaad worden.

Hevige schok

• 98 Dat we er er niet bij stil staan dat er opeens een ramp kan gebeuren en we een prijs voor onze naïviteit moeten betalen, komt omdat de realiteit gekenmerkt door de twee elementen die breed contrasteren: aan de ene kant de vertrouwde dagelijkse gang van zaken en aan de andere kant onaangekondigde rampspoed.
• 99 Omdat we het meest gekwetst worden door wat we niet verwachten en omdat we alles kunnen verwachten (vrouwe Fortuna is tot alles in staat), moeten we volgens Seneca, ten alle tijden voorbereid zijn op een mogelijke ramp.
• 100 Daarom mag er niet zijn dat we niet voorzien: op alles moet de geest vooruitlopend en we moeten onze gedachten niet instellen op wat plichten gebeuren, maar op wat er kan gebeuren.
• 103 Alles wat een mens kan overkomen, hoe zeldzaam ook, hoe ver in de toekomst ook, is een mogelijkheid waar we op voorbereidingen te zijn.
• 104 Seneca geloofde in een andere voorstelling van de geest. Argumenten zijn als palingen: hoe logisch ze ook zijn, ze kunnen toch weg glippen uit de zwakke greep van de geest tenzij ze met beeldspraak en stijl worden vastgehecht. We hebben metaforen nodig om onze voorstelling te vormen van wat we niet kunnen zien of aanraken, anders beklijven ze niet

Gevoel van onrecht

• 105 Goed –> Beloning
• 105 Slecht -> Straf
• 105 Het hardnekkige idee dat de wereld in wezen rechtvaardig is dit besloten in de verzuchting dat men onrecht is aangedaan.
• 106 Seneca besefte dat ook hij een ondermijnende neiging had om zijn mislukkingen te verklaren aan de hand van een misleidend rechtvaardigheidsmodel.
• 107 De tussenkomst van vrouwe Fortuna, goedgunstig of gruwelijk, bracht een toevalselement in het menselijk lot in.
• 108 Seneca is zo wijs ons te vragen om stil te staan bij het feit dat er waarschijnlijk erger dingen zullen gebeuren, maar voegt eraan toe dat ze waarschijnlijk niet zo erg zullen zijn als we vrezen.
• 109 Seneca meende dat wanneer we rationeel kijken naar wat er zal gebeuren als onze verwachting niet uitkomt, we vast zullen merken dat de problemen minder ernstig zijn dan de angsten die ze oproepen.
• 110 Seneca had de raad van Epicurus overgenomen: epicurist van bepaalde dagen waarop hij heel zuinig zijn honger speelde, om te zien of . . . Het de moeite waard was het met veel inspanning aan te vullen . . .
• 110 Seneca zelf was rijk …
• 111 Rijkdom wordt in de technische zin van het woord gezien als een productum, een verkieslijk iets – niet iets van essentieel belang maar ook geen misdaad.
• 111 Het idee dat een wijs iemand doodkalm alle geschenken van Fortuna achter zich laat, was de meest extreme, opvallende stelling van het stoïcisme, aangezien Fortuna ons niet alleen hun huis en geld verschaft maar ook vrienden, familie en zelfs een lichaam.
• 111 Wat verstaan we onder “voldoende” :  Volgens Seneca hoeven we niet blij te zijn als we een hoog verliezen, maar leven is ook mogelijk zonder oog. Het juiste aantal ogen en handen is een productum:
  • Twee voorbeelden van deze propositie:
    • De wijze zal zichzelf niet verachten, ook als hij klein van stuk is, maar hij zal toch liever rijzig willen zijn.
    • De wijze heeft aan zichzelf genoeg in die zin, dat hij kan leven zonder vriend, niet dat hij het wil.
• 112 Seneca: “Ik heb een een grote afstand gehouden tussen mij en dingen: ze heeft die dan ook weggehaald en niet losgerukt.

Het gevoel te worden bespot

• 113 1: Frustratie door levenloze voorwerpen: vergelijk:
  • Het potlood viel van de tafel en nu ben ik geïrriteerd.
  • Het potlood veel van de tafel met het doel te irriteren. Heeft een levenloos voorwerp een doel?
• 113 2: Frustratie door levende voorwerpen (de hotelbediende in Zweden die “aanbiedt” de koffers te dragen )
• 114 Cyrus, koning van Perzië,  verloor zijn witte paard in de kolkende Gyndes. (die uitmondt in de Tigris) Hij liet 360 kanalen graven, zodat iedereen door de rivier kon waden.
• 115 De soldaat die niet wist waar zijn vriend was, en die niet loog, werd door frustratie van de gouverneur van Syrië, Gnaus Piso, om het leven gebracht. Beide mannen en de beul werden door frustratie van Piso onthoofd.
• 116 Seneca: “Vraag je welke vooruitgang ik vandaag geboekt heb? Ik heb vriendschap opgevat voor mijzelf”
• 117 Kleinzielige uitleg: De bouwvakker is aan het timmeren met het doel me te ergeren wanneer ik een boek lees.
• 117 Welwillende uitleg: de bouwvakker is aan het timmeren en ik erger me wanneer ik rustig een boek wil lezen.

• 119 Er zouden maar weinig grootse prestaties worden geleverd als de mens zich zou neerleggen bij frustraties. De motor achter onze vindingrijkheid is de vraag:  “waarom moet het zo zijn?”
  • de Romeinen waren meesters in het zich niet neerleggen bij de frustratie:
    • vloerverwarming, geplaveide wegen in plaats van modderige wegen, water aquaducten
• 120 Wijsheid is volgens Seneca onderscheid kunnen maken in welke situatie we vrij zijn om de werkelijkheid naar onze wens om te vormen en in welke situatie we ons met berusting bij het onveranderlijke moeten neerleggen
• 120 De stoïci hanteerden een ander beeld ter illustratie van onze positie als wezens die soms in staat zijn om een verandering teweeg te brengen, maar altijd de speelbal blijven van onvermijdelijke omstandigheden.
• 120 We zijn als honden die achter een onvoorspelbaar rijdende wagen zijn gespannen. (metafoor van Zeno en Chrysippus )
• 122 Het standpunt van Seneca is genuanceerder. Het is net zo onredelijk om iets te accepteren als onvermijdelijk wel het dat niet is als om je te verzetten tegen iets dat het wel is.
• 123 Nero werd steeds wreder.
• 123 Seneca zocht zijn toevlucht tot de filosofie.
• 125 We kunnen op een bepaalde plaats een wild dier tegenkomen of een mens die nog gevaarlijker is dan alle andere wilde dieren . . . Wij kunnen deze toestand niet veranderen.