Impopulariteit

Boek: De troost van de filosofie
Auteur: Alain de Botton
45 bladzijden: besproken op 9 maart 2018 met Alberta, Janne en Marjolijn.

Als eerste hebben we besproken of de dingen zijn zoals ze zijn. Daarbij gaat er natuurlijk om denkbeelden. Zijn deze van Plato of van Socrates? we konden ons allemaal wel aardig vinden in de ideeën die Socrates had.

Socrates ( 469-399) was niet fraai van uiterlijk en gaf weinig om aardse goederen. Hij voerde gesprekken over zijn ideeën en over de zin van het leven, waarbij hij zich voortdurend afvroeg of dat wat de meeste mensen denken en vinden wel waar is. Om die houding en die leefwijze werd hij bespot onder andere door de Griekse schrijver Aristophanes in het toneelstuk “de Wolken”. In feite was dit een voorbeeld van de bekende kritiek op intellectuelen die zich tegen de gangbare opinie richten door vast te willen stellen of een bewering die algemeen wordt aanvaard wel echt waar is.

De berechting van Socrates door een jury die van meet of aan vooringenomen was, is hiervan een duidelijk voorbeeld. Na Socrates’ dood sloeg de stemming om en werd hij alom bewonderd. Soms is er tijd nodig voordat vooroordelen kunnen verdwijnen. Echter, het is ook een misverstand te denken dat impopulariteit altijd gelijk staat aan de waarheid. Wat werkelijk telt is de stem van de rede.

I Troost voor impopulariteit

• 10 De dood van Socrates.
• 12 De onrechtvaardigheid van de staat.  Plato was toen 29.
• 13 Socrates zwichtte niet voor impopulariteit en verkettering door de staat.
• 13 De filosofie had Socrates overtuigingen verschaft waaruit hij een geval van afwijzing een rationeel, in tegenstelling tot verklaard, zelfvertrouwen kon putten.
• 14 philo = liefde sophia = wijsheid

Zijn leven (Socrates)

• 15 Elke samenleving houdt er ideeën op na hoe men zich dient te gedragen en waarin men dient te geloven teneinde argwaan en impopulariteit te vermijden. Sommige van deze maatschappelijke conventies zijn expliciet geformuleerd in een wetboek, anderen zijn meer intuïtief vervat in een immens corpus van normen en waarden die ook wel het “gemeengoed “wordt genoemd.
• 15 Er zou bijvoorbeeld heel vreemd worden opgekeken als je tijdens een doodnormaal gesprek vraagt wat in onze samenleving als de zin van werk wordt gezien.  Of als je een pasgetrouwd stel vragen om in detail de redenen achter hun besluit uit te leggen.
• 17 De Grieken zaten er niet mee om slaven te houden. In 500 v. Chr waren er alleen al in Athene 80-100.000 slaven, één slaaf op elke drie vrije burgers.
• 19 Maar er is niet alleen de vijandigheid van anderen die ons ervan weerhoudt de status quo in twijfel te trekken. Onze twijfelzucht kan eveneens worden ondermijnd door een instinctief besef dat sociale conventies op een stevige basis moeten rusten.
• 20 De zin van het leven.
• 21 In Athene wonen ongeveer 240.000 mensen.

De regels van gemeengoed

• 22 Socrates stelde aan iedereen over van alles vragen. Velen vonden dat irritant. Een aantal oplagen hebben. Een handjevol zou hem doden.
• 23 Algemene opvattingen over hoe je je leven dient te leiden werden door Socrates in twijfel getrokken.

Twee gesprekken

• 23 De Laches van Plato: Wat is moed?
• 24 De definitie van moed, die geen rekening hield met het feit dat buiten het slagveld zoiets als moed kon bestaan, moest worden aangepast.
• 25 In Plato’s Meno, daarom kennis. Plato’s antwoord op deze vraag of we überhaupt iets kunnen leren kan gezien worden als het eerste optreden binnen de westerse filosofie van het idee van de aangeboren kennis.  Plato zegt dat onze kennis in feite een herinneren is van eerder bezeten kennis (anamnese).

Waarom anderen het niet altijd weten

• 26 de onderwerpen zijn misschien gedateerd, maar de achterliggende moraal niet: anderen kunnen het mis hebben, ook al verkeren ze op belangrijke posities, ook al aan onze opvattingen aan waar de grote massa zich al eeuwen lang op verlaat.
• 29 Om aan te tonen hoe eigenaardig de onverschilligheid van bepaalde mensen was, vergeleek Socrates een leven zonder systematisch denken met het verrichten van een bezigheid als pottenbakken.
• 29 Premisse:

  • Misschien is er helemaal geen goede reden dat de dingen zijn zoals ze zijn 

Hoe men zelfstandig moet denken

• 29 We hebben geen jarenlange schoolopleiding of veel vrije tijd nodig. Iedereen met een nieuwsgierige, gedisciplineerde geest die een pasklaar idee wil toetsen, kan op straat een gesprek met een vriend aanknopen en met behulp van de socratische methode in nog geen half uur één of twee verpletterende denkbeelden opdoen
• 31 De vrucht van logisch redeneren is, wat Aristophanes ook mag insinueren, superieur aan de vrucht van intuïtie.
• 32 Een ware bewering: Het voorbeeld vaneen standbeeld dat met tuien in de grond is verankerd. De leer van Socrates geeft ons zo een manier van denkbeelden die tegen een stootje kunnen.

• 32 Een juist denkbeeld dat men aanhing zonder precies te weten hoe men tegenwerpingen moest pareren, noemde Socrates een ware bewering die hij minder achtte dan kennis, want kennis behelsde niet alleen het inzicht waarom iets waar was maar ook waarom de alternatieven onjuist waren. Hij vergeleek de twee versies van de waarheid met een beeldhouwwerk ze met of zonder stukken

4

• 35 Socrates gaf toe dat hij in de ogen van buitenstaanders een merkwaardige leven leidde:
  • Ik heb verwaarloosd wat de meeste mensen doen: geld verdienen en het voeren van een huishouding en dergelijke.
  • Wat ik doe op mijn rondgang is niets anders dan jongeren en ouderen van nu overreden om niet alle eerste zorgen voor uw lichaam of geld en niet een zo hoge mate als voor uw ziel.
• De eerste stemming: 280 tegen en 220 voor
• De tweede stemming: 140 tegen, 360 voor

5

• De dood van Socrates: De Apologie vormt een dramatische eenheid met de Euthyphro (Socrates op weg naar het tribunaal), de Crito (Socrates weigert te ontsnappen uit de gevangenis) en de Phaedo (Beschrijving van de laatste dag van Socrates’ leven)
• 47 De drinkbeker: rustig leegdrinken . . .
• 49 Het sociale leven is doordrenkt van het verschil tussen hoe anderen ons zien en hoe wij onszelf zien.
• 49 Socrates had voorspeld dat Athene op de lange duur zou inzien dat hij gelijk had, en dat was ook zo. Er kwamen overal standbeelden.
• 50 De bewering dat impopulariteit gelijk staat aan waarheid is net zo naïef als ze geloven dat het gelijk staat aan vergissing. De waarde van een idee of daad kan niet worden afgemeten aan het feit of het algemeen aanvaard of algemeen bespot wordt, maar of het aan de regels van de logica voldoet. Dat een bepaald argument door de meerderheid wordt aangehangen wil nog niet zeggen dat het niet deugt.
• 51 Socrates heeft ons geleerd dat de grootste beloning wacht als we altijd naar de stem van de rede luisteren. (JST vergelijk:  Kant)