603 II Vrijheid en facticiteit

DEEL 4 Hebben, doen en zijn

Eerste hoofdstuk : Zijn en doen: de vrijheid

549 II Vrijheid en facticiteit: de situatie

---

TO DO : samenvatting

---

Bladzijde 603 tot en met 681

Begrippen:

• facticiteit : kunstmatigheid
• .

---

• 603 —
  • Het doorslaggevende argument dat het gezond verstand tegen de    vrijheid  inbrengt, houdt in dat we aan onze onmacht worden herinnerd.
    • We zijn bij lange na niet in staat onze situatie naar het ons zint te wijzigen, het ziet ernaar uit dat we onszelf niet kunnen veranderen.
    • Ik ben ‘vrij’ noch om te ontsnappen aan het lot dat mijn klasse, mijn land en volk, mijn familie me opleggen, noch zelfs mijn macht of mijn rijkdom op te bouwen, noch mijn onbeduidendste lusten of mijn gewoonten de baas te worden.
    • Ik word als arbeider, Fransman, erfelijk met syfilis belast of tuberculoselijder geboren.
    • Een levensgeschiedenis, welke ze ook moge zijn, is de geschiedenis van een mislukking. De tegenspoed coëfficiënt van de dingen is zodanig dat het jaren van geduld kost om zelfs maar het geringste resultaat te bereiken.
    • Bovendien moet ik ‘de natuur gehoorzamen om haar te beheersen’, dat wil zeggen mijn handelen inpassen in het stramien van het determinisme.
    • Veel meer dan hij ‘zich’ lijkt ‘te maken’ schijnt de mens ‘te worden gemaakt’ door klimaat en grond, ras en klasse, de taal, de geschiedenis van de groep waartoe hij behoort, de erfelijkheid, de individuele omstandigheden tijdens zijn kinderjaren, de verworven gewoonten, de grote en kleine gebeurtenissen in zijn leven.
• 605 Tegen het gezond verstand ##
• 605 Dit essentiële onderscheid tussen
• 606 We hebben
  • 606 In feite zijn
  • 607 2 :
• 608 De empirische en praktische opvatting van
• 608 We zeiden dat de vrijheid 
• 609 De lezer heeft begrepen
• 609 Situatie noemen we
• 610 De mens stuit alleen op het terrein van zijn vrijheid op hindernissen
• 611 Zo beginnen we een eerste idee
• 611 Het betreft mijn plaats, mijn lichaam, mijn verleden, ##

612 Mijn plaats

• 612 —
  • Mijn plaats wordt bepaald door de ruimtelijke orde en door de specifieke aard van de dits die zich tegen een wereldachtergrond aan mij onthullen. Het is natuurlijk de plaats waar ‘ik woon’ (mijn ‘land’ met zijn grond, klimaat, rijkdommen, loop en ligging van rivieren en bergen), maar het is, simpeler, ook de schikking en de orde van de objecten die op dit ogenblik aan mij verschijnen (een tafel, aan de andere kant van de tafel een raam, de straat en de zee) en die me om zo te zeggen de ratio van hun ordening aanduiden.
  • Het kan niet zo zijn dat ik geen plaats heb, anders zou ik me, ten opzichte van de wereld, in een zwevende toestand bevinden en zou de wereld zich op geen enkele manier meer manifesteren, zoals we eerder hebben gezien.
  • Hoewel die werkelijke plaats me door mijn vrijheid kan zijn toegewezen (ik ben er ‘gekomen’), kan ik haar overigens alleen maar hebben ingenomen op grond van de plaats die ik eerder innam en door de wegen te volgen die door de objecten zelf waren gebaand.
  • En die vroegere plaats verwijst me naar een andere en deze naar weer een andere enzovoort, tot de loutere contingentie van mijn plaats, dat wil zeggen tot die plaats van al mijn plaatsen die naar niets meer van mij verwijst: de plaats die de geboorte me toewijst.
• 612 Geboren worden is, naast andere kenmerken, je plaats nemen of liever, na wat we hebben gezegd, krijgen. En daar die oorspronkelijke plaats die zal zijn vanwaar ik nieuwe plaatsen zal innemen volgens vast bepaalde regels, ziet het ernaar uit dat mijn vrijheid aan een krachtige beperking onderhevig is.
• 612 Het vraagstuk wordt trouwens vertroebeld zodra we erover nadenken:
  • de voorstanders van de vrije wil laten namelijk zien dat mij, vanuit elke nu ingenomen plaats, een eindeloze hoeveelheid andere plaatsen ter keuze wordt aangeboden;
  • de tegenstanders van de vrijheid benadrukken het feit dat mij daardoor een oneindige hoeveelheid plaatsen wordt ontzegd en dat bovendien de objecten een kant naar mij keren die ik niet heb gekozen en die alle andere uitsluit; ze voegen eraan toe dat mijn plaats zo hecht met mijn overige levensomstandigheden (eetgewoonten, klimaat, enzovoort) ##
• 613 Volgens Sartre moeten we uitgaan van de volgende antinomie:
  • 613 Zonder menselijke-werkelijkheid zou er geen ruimte of  plaats zijn 
• 613 De geometrische ruimte ##
• 613 Met betrekking tot mijn plaats:
  • 613 Ik ben daar, niet hier, maar daar
  • 613 Als ik hier ben, kan ik
• 616 We moeten dus
• 616 /// JST Vrijheid is bevatting van mijn facticiteit
• 617 Slechts in de daad

618 Mijn verleden

• 618 We hebben een verleden.
• 618 Het bepaalt onze handelingen
• 619 […] ik kan me niet zonder verleden
• 620 Ik kan heel goed niet bestaan: maar
  • –1– in het bewustzijn is niets dat geen zijnsbewustzijn is
  • –2– mijn zijn is

19-11-2020 Sartre: het leven is een pro-ject

• 620 Maar als vrijheid keuze is
• 621 Maar de betekenis van het verleden
• 621 Heel mijn verleden is
• 624 Niemand ontkent
• 624 Precies zoals de

627 C Mijn omgeving

• 627 Mijn “omgeving” moet niet
• 628 In het algemeen
• 628 Ik wil op mijn fiets
• 629 Het kan zijn dat ik niet bij machte was om
• 629 Twee voorbehouden:
  • –1– Veranderingen leiden er niet toe dat
  • –2– Het verschenen of verdwenen object
• 630 In onze inleiding hebben
  • vrij-zijn-om-te-handelen
  • vrij-in-de-wereld-zijn
• 631 Elk project van de
• 631 In de wereld
• 632 […] als een te-midden-van-een-indifferentie-op-zich-zijn
• 632 De tegenspoed
• 632 In het eerste hoofdstuk
  • ………. heid op-zich daar was, binnen handbereik, met haar hoedanigheden, zonder enige vervorming of toevoeging. Maar we zijn van haar gescheiden door uiteenlopende vernietings – categorieën die we door ons opdoemen instellen: wereld, ruimte en tijd, potentialiteiten.
  • We hebben in het bijzonder gezien dat de tegenwoordigheden (dit glas, deze inktpot, deze tafel enzovoort), hoewel we erdoor zijn omringd, als zodanig onvatbaar zijn, omdat ze wat dan ook van zichzelf pas prijsgeven na een door ons geprojecteerde handeling of daad, dat wil zeggen in de toekomst.
  • Nu kunnen we de betekenis van die toestand begrijpen: we zijn door niets van de dingen gescheiden, behalve door onze vrijheid; zij maakt dat er dingen zijn met al hun indifferentie, onvoorspelbaarheid en tegenspoed, en dat we onvermijdelijk van ze zijn gescheiden, omdat ze tegen een vernietingsachtergrond verschijnen en zich als met elkaar verbonden onthullen.
  • Het project van mijn vrijheid voegt dus niets toe aan de dingen: het maakt dat er dingen zijn, dat wil precies zeggen werkelijkheden die zijn voorzien van een tegenspoed- en werktuiglijkheid-coëfficiënt; het maakt dat de dingen zich in de ervaring onthullen, dat wil zeggen zich achtereenvolgens in een vertijdelijkingsproces tegen een wereldachtergrond verheffen; het maakt ten slotte dat de dingen zich manifesteren als onbereikbaar, onafhankelijk, van mij gescheiden door het niet zelf dat ik uitscheid en dat ik ben.
  • Omdat de vrijheid veroordeeld is vrij te zijn, dat wil zeggen zich niet als vrijheid kan kiezen, zijn er dingen, dat wil zeggen een volheid van contingentie waarbinnen zijzelf contingentie is; doordat ze die contingentie op zich neemt en overschrijdt, kan er zowel een keuze zijn als een ordening van de dingen tot situatie; en de contingentie van de vrijheid en de contingentie van het op-zich komen als situatie tot uitdrukking door de onvoorspelbaarheid en de tegenspoed van de omgeving.
  • Aldus ben ik volkomen vrij en voor mijn situatie verantwoordelijk. Maar ik ben dan ook altijd alleen in situatie vrij.

633 D Mijn naaste

• 633
  • Leven in een wereld waarin mijn naaste rondwaart, betekent niet alleen dat ik de ander op de hoek van elke straat kan tegenkomen, maar ook dat ik ben gebonden aan een wereld waarvan de werktuiglijkheidscomplexen een betekenis kunnen hebben die mijn vrije project er eerst niet aan had gegeven.
  • Het betekent ook dat ik, midden in die reeds van een betekenis voorziene wereld, te maken heb met een betekenis die van mij is en die ik evenmin aan mezelf heb gegeven, waarvan ik voor mezelf ontdek dat ik haar ‘reeds bezit’.
  • Wanneer we ons dus afvragen wat het oorspronkelijke en contingente feit dat we bestaan in een wereld waarin ook de ander ‘er is’ kan betekenen voor onze situatie, vereist het aldus geformuleerde probleem ##
• 635 Als ik door ##
• 636 Het staat buiten kijf dat mijn deel zijn van de bewoonde wereld de waarde heeft van een    feit.
  • Het verwijst naar het oorspronkelijke feit van de tegenwoordigheid van de ander in de wereld, een feit dat, zoals we hebben gezien, niet uit de ontologische structuur van het voor-zich kan worden afgeleid.
  • En hoewel dat feit dat de diepe verankering van onze activiteit alleen maar hechter maakt, vloeit het evenmin uit onze facticiteit voort, in zoverre deze de noodzakelijkheid van de contingentie van het voor-zich uitdrukt; meer eerder moet worden gezegd: het voor-zich bestaat feitelijk, dat wil zeggen dat zijn bestaan noch met een krachtens een wet tot stand gebrachte werkelijkheid, noch met een vrije keuze kan worden gelijkgesteld; en tussen de feitelijke kenmerken van die ‘facticiteit’, dat wil zeggen tussen die welke kunnen worden afgeleid noch bewezen, maar simpelweg ‘zich laten zien’, is er een die we het bestaan-in-de-wereld-in-tegenwoordigheid-van-de-anderen noemen.
• 636  Dat neemt echter niet weg dat, op het niveau van de technieken ter toe-eigening van de wereld, uit het feit dat de ander bestaat het feit van de collectieve eigendom van de technieken voortvloeit.
  • De facticiteit komt op dat niveau dus tot uiting door het feit dat ik verschijn in een wereld die zich aan mij slechts onthult door collectieve en al geconstitueerde technieken die beogen dat ik de wereld vat onder een aspect waarvan de betekenis buiten mij is vastgesteld.
  • Die technieken zullen mijn deel uitmaken van de collectieven bepalen: van de menselijke soort, van het nationale collectief, van de beroepsgroep en van de familie.
  • Het moet zelfs worden benadrukt: buiten mijn voor-de-ander-zijn is de enige positieve manier die ik heb om mijn feitelijke deel uitmaken van die collectieven te bestaan, het gebruik is dat ik voortdurend maak van de technieken die tot het domein van die collectieven behoren.
  • Het deel uitmaken van de menselijke soort wordt bepaald door het gebruik van zeer elementaire en zeer algemene technieken: kunnen lopen, kunnen grijpen, het reliëf en de relatieve grootte van de waargenomen objecten kunnen beoordelen, kunnen spreken, in het algemeen waar en onwaar van elkaar kunnen onderscheiden enzovoort.
  • 637 Maar die technieken beheersen we niet in die abstracte en universele vorm: kunnen spreken is niet de woorden in het algemeen weten te noemen en te begrijpen, het is een bepaalde taal kunnen spreken en daarmee tot uitdrukking kunnen brengen dat men tot de mensheid op het niveau van het nationaal collectief behoort.
  • Overigens betekent een taal kunnen spreken niet dat men een abstracte, zuivere kennis heeft van de taal zoals ze in geleerde woordenboeken en grammatica’s wordt gedefinieerd: het betekent zich haar eigen maken via de vervormingen en selecties die op grond van de streek van herkomst, het beroep en de familie tot stand komen.
  • We kunnen dus zeggen dat de realiteit van ons deelgenootschap van het menselijke onze nationaliteit is en dat de realiteit van onze nationaliteit ons deelgenootschap van de familie, de streek, het beroep enzovoort is, in de zin waarin de realiteit van het taalgebruik de taal en de realiteit van de taal het dialect, het jargon, het patois enzovoort is.
  • En omgekeerd is de waarheid van het dialect de taal, is de waarheid van de taal het taalgebruik; dit betekent dat de concrete technieken waardoor ons deelgenootschap van de familie, de lokaliteit zich manifesteert, verwijzen naar abstractere en algemenere structuren die er als het ware de betekenis en de essentie van constitueren en deze weer naar andere, nog algemenere structuren totdat we bij de universele en volmaakt eenvoudige essentie uitkomen van een willekeurige techniek waardoor een willekeurig zijn zich de wereld toe-eigent.
• 637
• @

657 E Mijn dood

• .
• .
• .
• .
• .
• .
• .
• .
• .
• .

681