2020

laatste wijziging: 01-03-2020

3 – Argumenten voor moraal en ideale staat

68 hoofdstuk 3 Argumenten voor de moraal en de ideale staat

Waar ‘De democratische ideologie’ en ‘De rechtste aanval op de moraal en de ideale moraal’ vooral kritiek leveren op de democratische samenleving, schetst dit hoofdstuk een beeld van de ideale samenleving en beschrijft het hoe we dit ideaal kunnen bereiken.

68 De drie delen van de psyche

75 De gedachte achter het menselijk lichaam

87 De wetenschapper en het democratische beest

Plato beschouwde zichzelf ongetwijfeld een van de begaafde jongens uit de volgende staat de extra winst van twee kanten wordt getrokken, door familie een samenleving naar maatschappelijke functie en door een leraar als Socrates aan beschouwen leven

96 De wetenschappelijke hartstocht
102 De wetenschapper en de gewiekste
105 De schets van een rechtvaardige samenleving
108 De waarde
117 Menselijk metaal
119 De kazerne van de leiders
123 Het huwelijk

.

3 zielsdelen

Op de vraag naar het beste leven laat Plato in “De staat” Socrates eerst een ideale staatsvorm beschrijven. Zo denkt hij een algemeen moreel beginsel vast te stellen dat ook voor het individuele leven geldt. In die ideale staatsvormen binnen de bevolking drie groepen (de verstandelijke, de ambitieuze en de regerende) een evenwichtig, rechtvaardig geheel. De vraag is nu of ook de individuele psyche onderdelen heeft die door ideale samenwerking zo’n evenwichtig, rechtvaardig geheel kunnen vormen

Plato onderscheidt drie groepen mensen op grond van de drie zielsdelen:

het begerende zielsdeel (eten en drinken, seks) (VREES)
het strevende zielsdeel (voorkomen van pijn) (WET)
het kennende zielsdeel (verwekker van nageslacht) (REDE)

Leeswijzer:

De ideale staat

In de ideale staat is alles erop gericht om het monster en de leeuw te bedwingen en het rationale deel te laten zegevieren. De ideale staat is dus ontworpen om de menselijke behoeften en begeerten in toom te houden. Volgens Plato kan dit het beste bereikt worden door middel van een fusie van de politieke macht en de wetenschappelijke macht.

In de ideale samenleving zou de groep wetenschappers de politieke beslissingen nemen. Deze mensen zouden van jongs of aan klaargestoomd moeten worden voor hun belangrijke taak. De wetenschappers zouden na hun opleiding beseffen dat niet welvaart maar welzijn het belangrijkste doel van de mens is. In zo’n staatsvorm zouden economische belangen dus ondergeschikt zijn omdat de politici minder waarde zouden hechten aan economische welvaart.

Bij het handhaven van het recht worden de politieke leiders geholpen door de groep eerzuchtige mensen die het leger en de politie vormen. Om de voorkomen dat deze groep zijn macht gaat misbruiken, is het bezit van persoonlijke eigendommen voor deze groep verboden. Persoonlijke eigendom zou hun namelijk alleen maar afleiden van hun taak om de samenleving te beschermen. De wetenschappers en de militie houden samen de derde groep – de materialisten – in toom.

68 De drie delen van de psyche

LEESWIJZER:

Plato vergelijkt de menselijke psyche met een mythologisch fantasiedier dat bestaat uit een hebzuchtig monster, een machtsbeluste leeuw en een rationeel mens. Echter, het laatste deel is maar zwak en moet de andere twee delen in bedwang houden wil het een ordelijk leven leiden. Voor de meeste mensen is dit een bijna onmogelijke teak. Net als de menselijke psyche bestaat de samenleving ook uit drie groepen. De eerste groep bestaat uit wetenschappers – de mensen waarbij het rationele deel van de psyche de leiding heeft. Bij de tweede groep heeft de machtsbeluste leeuw de overhand. De psyche van de derde groep – de materialisten die handel drijven – wordt geleid door het hebzuchtige monster.

69 Kunnen we er vanuit gaan dat begeerten een bepaalde groep bewegingen vormen, waarvan de duidelijkste voorbeelden zijn wat voller en dorst noemen?
- - psyche = geest = innerlijke = Grieks (ziel)
  - net als pneuma (geest) de betekenis van wind of lucht heeft (niet # tastbaar)
71 Het ene [zielsdeel], waarmee de psyche nadenkt, noemen we zijn rationele deel en het andere, waarmee hij seksueel begeerd en honger en dorst voelt en door de andere verlangens in opwinding raakt, is het irrationele en begeren de deel
71 Woede en verlangens strijden met elkaar?
72 Of is woede een derde ding dat van nature het verstandelijke tunnel komt als het niet door de slechte opvoeding is bedorven?

74 Wetten en begeerten

74 DIALOOG : wetten Arsfloreat 782d 290/633
Athener: Ik zie dat bij de mensen alles afhangt van 3 soorten van behoefte en begeerte, die tot het goede leiden als ze juist zijn gericht, en tot het tegendeel als ze een verkeerd doel dienen.
Dat zijn om te beginnen eten en drinken. Ieder levend wezen heeft een aangeboren drang naar voedsel. Hij is vervuld van begeerte en wil niet luisteren als hem gezegd wordt dat er nog iets anders te doen valt dan het bevredigen van het verlangen naar eten en drinken, als men zich volledig wil bevrijden van alle verdriet [783 a] en pijn.
Hoewel wij deze als laatste noemen, zet de derde en tevens grootste behoefte, de felste drift, de mensen in vuur en vlam en maakt hen gek van verlangen. Dat is de drift tot het verwekken van nageslacht, een drift die met grote hevigheid in ons brandt. Het is zaak dat deze drie vormen van zinsbegoocheling gekeerd worden naar het beste in plaats van naar wat men noemt het aangenaamste. Getracht moet worden deze instincten in de hand te houden
met behulp van de drie machtigste middelen: vrees, wet en zuivere rede.

75 De gedachte achter het menselijk lichaam

75 DIALOOG Timaeus Arsfloreat 69c 51/70

75 Eerst ordende de Schepper die elementen en vervolgens schiep hij daaruit dit ganse heelal,
- Dat wil zeggen als een enkel levend organisme dat alle levende wezens omvat, de sterfelijke en de onsterfelijke.
- Zelf schiep Hij de goden en hun wereld, maar het ontstaan van de wereld van het sterfelijke liet Hij over aan de goden die Hij eerst had voortgebracht.
- En zij – die goden – volgden zijn voorbeeld en namen als beginpunt de onsterfelijkheid van
  de ziel.
- Vervolgens bouwden zij er een sterfelijk lichaam omheen dat in zijn geheel als
  voertuig aan de ziel werd gegeven. Bovendien brachten zij in die belichaming een tweede aspect van de ziel onder, namelijk het sterfelijke, de bron van een onvermijdelijk en vreselijk lijden.
75 hals
76 hart – longen
77 maag – darmen – lever
78 Arsfloreat 9 /90 voortplantingsmodel :: “De schoot van al het worden” :: zaad – baarmoeder

79 Mens, leeuw, monster

79 DIALOOG :: “de staat” 443 c op 24o/576 op arsfloreat.nl
80 Zoals het ongezonde een lichamelijke ziekte veroorzaakt zal onrechtmatig gedrag een psychisch gebrek teweegbrengen. Zorgen voor je lichamelijke gezondheid houdt in dat je je lichaam de natuurlijke krachtsverhoudingen laat bestaan. Hetzelfde geldt voor de psyche. Die wordt immoreel als je onnatuurlijke gezagsverhoudingen tussen de delen van je psyche laat ontstaan. Blijkbaar is morele kracht een soort gezondheid, schoonheid en goede staat van de psyche, en immoraliteit ziekte, lelijkheid en zwakte
242/576 Dan moeten we het nog hebben over onrechtvaardigheid, denk ik.
- - – Dat is logisch, zei hij.
- [443 b] – Die moet wel bestaan uit onenigheid tussen de drie innerlijke elementen, die ontstaat als ze zich overal mee bemoeien, elkaars functie overnemen en in opstand komen tegen het geordende systeem van het innerlijk.
- Eén element probeert de macht in ons te grijpen, die hem niet toekomt omdat het juist een element is met een dienende functie. Het dient namelijk het element dat wel bestemd is om de mens te leiden. Naar onze mening raken de elementen van het innerlijk daardoor in verwarring en weten niet meer waar ze het moeten zoeken. Daar komen alle slechte eigenschappen uit voort, zoals onrechtvaardigheid, onbeschaamdheid, lafheid en onwetendheid.
  - – Dat is zo, zei hij.
81 Boetseer eerst de gestalte van een bond, veelkoppig monster dat rondom koppen heeft van tamme en van wilde dieren en in staat is dit allemaal te veranderen eruit zichzelf te laten groeien
83 Bereikt niet de hele psyche, wanneer hij in de beste natuurlijke staat terechtkomt, een toestel van zelfbeheersing en rechtvaardigheid met inzicht, die waardevoller is dan de toestand van een lichaam dat kracht en schoonheid met gezondheid krijgt, in zoverre als de psyche waardevoller is dan het lichaam?

.

83 De wetenschap aan de macht

83 DIALOOG :: “de staat” 443 c op 24o/576 op arsfloreat.nl
84 295/576 Wie wijsheid liefheeft, moet koning zijn, zei ik,
- en de [473d] huidige zogenaamde koningen en bestuurders moeten de waarheid hiervan maar eens ter harte nemen.
- Dan pas wordt politieke macht namelijk gekoppeld aan wijsheid.
- Maar al die ambitieuze mensen, die er in velerlei variaties zijn, moeten van regeren worden uitgesloten.
- Gebeurt dit alles niet, beste Glaucon, dan is de ellende voor de afzonderlijke gemeenschappen en voor de mensheid in haar geheel volgens mij niet te overzien.
- Die theoretisch ideale gemeenschap, die we binnen de [e] grenzen van het mogelijke willen creëren, zal dan nooit verwezenlijkt kunnen worden.
- Deze opvatting is nu precies de reden waarom ik zo lang aarzelde om het achterste van mijn tong te laten zien, want wat ik zeg, is erg controversieel. Ik zie echter nauwelijks in hoe de burgers anders gelukkig kunnen worden in hun persoonlijke of maatschappelijke leven.

*** De meeste 20e-eeuwse commentators van Plato’s Politeia raden af om het te lezen als een soort gids voor goed bestuur. De meeste regeringsvormen die Plato beschrijft hebben immers niets meer te maken met meer recente staatsvormen zoals de moderne republiek of de constitutionele monarchie. Alleen staten met een dictator aan het hoofd hebben wel vergelijkbare systemen. De opvatting van democratie in Plato’s tijd is daarenboven te zeer verbonden met de toenmalige Griekse stadstaten om nu nog veel relevantie te hebben.

85 Maar hoe kan het dan juist te zeggen dat de staten pas rust zullen krijgen na de ellende waarmee de wetenschappers de politieke macht krijgen?
85 Kijk, stel je een schip voor waarop zich de volgende afspeelt: de eigenaar is een forse kerel, sterker dan al de anderen. Maar hij is een beetje doof en hij ziet ook niet zo best en hij heeft geen kennis van navigatie
86 De ware navigatie kunst is dan in handen van een idioten zoals Trump
87 Wetenschappers worden door de samenleving niet op waarde geschat

87 De wetenschapper en het democratische beest

Plato beschouwde zichzelf ongetwijfeld als een van de begaafde jongens uit de volgende “staat” tekst aan wie van 2 kanten wordt getrokken, door familie en samenleving na maatschappelijke functies en door een leraar als Socrates naar een beschouwend leven

87 DIALOOG :: “de staat” 489 c op 330/576 op Arsfloreat
88 Wetenschap heeft te lijden onder de sofisten
89 De eigenschappen van een ideale wetenschapper zijn zeer moeilijk te verkrijgen
90 Het duurt jaren voordat iemand volledig opgeleid is tot de juiste politicus

96 De wetenschappelijke hartstocht

DIALOOG : symposium 203 b 29/44 op Arsfloreat
- Socrates legt uit wat hij van Diotima heeft gehoord:
- Een feestelijk [EXPAND diner van de goden]Toen Aphrodite geboren werd, vierden de goden een groot feest, en Overvloed, de zoon van Schranderheid, was ook onder de gasten. Toen zij klaar waren met eten, kwam Armoede bedelen; dat was haar gewoonte als er feest werd gevierd en zij bleef dan staan bij de deur. Poros, Overvloed, was dronken van de nectar, want wijn bestond toen nog niet, en hij liep de tuin van Zeus in om er zijn roes uit te slapen. Toen Penia, Armoede, dat in de gaten kreeg bedacht ze in haar nood een plannetje om een kind te krijgen van Overvloed. Ze nestelde zich in Overvloed en werd zwanger van Eros. En omdat Eros verwekt werd op de verjaardag van Aphrodite, is hij haar volgeling en dienaar geworden. Bovendien is hij van nature een minnaar van schoonheid, omdat Aphrodite de schoonheid zelve is. Omdat Eros dus de zoon is van Overvloed en Armoede, was hem het volgende lot beschoren. In de eerste plaats is hij altijd arm en verre van mollig en mooi, wat de mensen ook van hem denken. Integendeel, hij is broodmager, ziet er vies uit, loopt op blote voeten, is dakloos, heeft zelfs geen kleed om op te liggen en slaapt in de open lucht, in portieken en langs de weg. Wat dat betreft aardt hij naar zijn moeder. Hij is altijd platzak. Maar naar de aard van zijn vader is hij steeds gericht op mooie en goede dingen. Bovendien is hij uitgesproken mannelijk en vermetel. Ook is hij steeds vol energie. Een geducht jager is hij, steeds weer nieuwe listen smedend, vindingrijk en intelligent. Zijn leven lang heeft hij de wijsheid lief, hij is een machtig tovenaar, hij weet alles af van gif mengen en is een vlotte prater.[/EXPAND]
- T
93 Voor het volk is wetenschap dus onmogelijk

98 Het slot van de theorie van Diotima. Socrates begint met een toespeling op het verhaal dat de komedie dichter Aristofanes zojuist had verteld over de oorspronkelijke bolvorm van de mens, die als straf voor zijn misdragingen door Zeus zou zijn gespleten, waarna de helften altijd naar hun wederhelft zou blijven verlangen

99 Dat is een goddelijke gebeurtenis en in een sterfelijk wezen is dat iets onsterfelijk, zwangerschap en verwerking, maar zonder harmonie kan die onmogelijk plaatsvinden, en het lelijk is nooit in harmonie met het goddelijke. Alleen schoonheid begunstigd geboorte
99 Want de liefde is, Socrates, is niet gericht op wat mooi is, zoals jij denkt
99 Liefde is op onsterfelijkheid gericht

Tijdens het symposium wordt gesproken over de liefde. Socrates is de belangrijkste aanwezige. Diotima zelf is niet aanwezig bij het symposium. Socrates vertelt dat hij tijdens zijn adolescentie ingevoerd is in de filosofie van de liefde door de priesteres Diotima. Diotima leerde hem de methode en de betekenis van het liefhebben (eros) en het filosoferen.

100 […] door voortplanting onsterfelijkheid, nagedachtenis en geluk voor de eeuwigheid verwerven
101 […] die aanraking en omgang met schoonheid baat en verwerkt hij natuurlijk dat waarvan hij allang zwanger was […]
101 Of neem, zei ze, bij jullie in Athene Solon, die wordt geëerd voor het bewaren van zijn wetten […]

102 De wetenschapper en de gewiekste

DIALOOG: Theaetetus 173 c
- zie ook PLATO Verzameld werk II Xaveer de Win blz 427
- zie ook https://www.janux.nl/wp/plato/244a-theaetetus-wat-is-kennis/
102 Thales valt in een put wanneer hij zo bezig was te weten wat er in de hemel is, maar niet oplette wat er voor zijn voeten lag
103 Maar wat de mens eigenlijk is en welke bezigheden en ervaringen voor de menselijke natuur passend en kenmerken zijn, dat zoekt hij en hij spant zich in om dat op te sporen
103 Daarom zal zo iemand zich belachelijk maken, omdat hij door zijn onervarenheid in putten en allerlei problemen verzeild raakt
104 “Welk onrecht doe ik jou of jij bij mij?”

105 Socrates vervolgt zijn redenering in de staat over de wenselijkheid van wetenschappers als politieke leiders. Gesprekspartner is Aidemantos

107 De waarde ( het goede )

DIALOOG :: “de staat” 489 c PLATO Verzameld werk II Xaveer de Win blz 322
- Onder het kopje “Wat is het goede?“
- Koolschijn vertaald dit als “waarde”

107 De wetenschappelijke vorming die Plato voorstelt is in de eerste plaats gericht op de ontwikkeling van het abstractievermogen. Na lagere en middelbare school, sport training in militaire dienst leggen studenten vanaf mijn 20ste de systematische studie van rekenkunde, meetkunde, stereo met drie, astronomie en harmonieleer de basis voor een vervolgopleiding. Wie slaagt voor op zijn 30ste toegelaten tot de vijfjarige studie filosofie, waarbij de nadruk ligt op de zogenaamde ideeën weer of logica, een theorie van abstracte vormen of begrippen. De overblijvers lopen daarna 15 jaar stage in het openbaar bestuur. Als zij ook daarbij alle tests doorstaan ronden ze na hun 50ste de opleiding af met psychologie en de studie van de “waarde”, waarbij ook de ideeën leren weer een rol speelt. Op hun 60ste zijn ze dan klaargestoomd voor een politieke functie

—-vraag
De filosoof-koning moet regeren, i.p.v. politici.
- 322 X de Win : Anderzijds weet ge […]
- genot
- inzicht
110 Het wezen van elk ding 325
111 Die ideeën of soorten kunnen alleen gedacht worden oma anders dan die verschillende dingen, die we dus alleen zien
112 Het goede en de zon

.
.
.
113 Vrouwen in publieke functies

113 Plato’s ideale mens werd gekenmerkt door evenwicht tussen de drie delen van zijn psyche. zo leven in zijn ideale staat drie bevolkingsgroepen harmonisch samen, die worden onderscheiden op grond van dat deel dat impulsieve de leiding heeft: het verstand bij de wetenschappelijke mens, de felheid bij de eerzuchtige soort en de begeerte bij het materialistisch type. De wetenschapsmensen regeren, tegen vergoeding van levensonderhoud, het eerzuchtige type vormt leger en politie. Samen houden beide de handeldrijvende en consumerende materialisten in toom. Vrouwen in de regering opnemen die dezelfde kwaliteit hebben als mannen is in Plato’s tijd een revolutionaire gedachte. in zijn ideale staat wordt daarnaast aan vrouwen en mannen van de leeftijd waarop kinderen worden verwerkt geen zelfgekozen relatie toegestaan. […] Kinderen worden opgevoed door de gemeenschap

114 En wie steeds, als kind een jongeman en als volwassene, ongeschonden uit die test te voorschijn komt moeten we aanstellen als leider en beschermer van de gemeenschap
114 XWIII-247
- Als wij dus de vrouwen voor hetzelfde werk willen gebruiken als de mannen, moeten we ook hetzelfde onderricht bezorgen.
- Zeker
- Aan de mannen gaven we onderricht in muziek en gymnastiek
- Jawel
- Dan moeten we dus ook de vrouwen die bij de kunst en ook de krijgskunde bijbrengen, en hen voor hetzelfde werk gebruiken
- Dat volgt logisch uit wat je zegt
- […]
- En wat vind je daarvan het meest belachelijke? Natuurlijk dit: dat vrouwen naakt gaan oefenen samen met de mannen
116 En omdat mensen met dezelfde aanleg op dezelfde opleiding behoren te krijgen, moeten de vrouwen zich dus uitkleden, wat zij zullen dan kwaliteiten in plaats van kleren aantrekken. Een man die lacht om naakte vrouwen die trainen voor ideaal heeft blijkbaar geen benul waarover hij lacht en wat hij doet. Het is nu eenmaal een prachtig gezegde, en dat zal het blijven: “alleen wat schaadt is schandelijk”

117 Menselijk metaal

De eerste taak van de regering is de bevolking overtuigen dat de politieke constitutie rechtvaardig is. Daarbij mogen leugens worden gebruikt als het belang van de gemeenschap ermee is gediend.

117 XWIII-197 Maar om nu terug te keren tot die noodzakelijke leugens van daareven: daaronder is er één (en een fikse!) waarvan we bij voorkeur de wachters zelf, of anders toch de overige burgers, zouden moeten overtuigen maar moeilijk samengevat?
119 De kazerne van de leiders
119 416 b Verder moeten we alles doen om te voorkomen dat de militie zijn machtspositie zal misbruiken en op een brute, autoritaire manier zal optreden in plaats van als bondgenoten voor het welzijn van de bevolking
121 […] en dat alleen tegen kost en inwoning […] een salaris krijgen ze niet
121 Het land waar de toekomstige regeerders het minst enthousiast zijn om te regeren zal noodzakelijkerwijs het best en met diens de conflicten worden bestuurd
122 […] mensen met een kapitaal […] goud, maar in wat een gelukkig mens rijk maakt, een waardevol en wel overwogen leven

123 Het huwelijk

DIALOOG : de wetten, XW IV 296
123 […] je moet een huwelijk sluiten dat de instemming heeft van verstandige mensen
123 Voor elk huwelijk moet het parool zijn dat de gemeenschap gediend moet zijn met de verbintenis oma niet het plezier van de betrokken
124 773 e 783 d Wel moeten we iedereen bezweren te proberen aan het innerlijk evenwicht van zijn kinderen meer belang te hechten aan het materiële evenwicht tussen de huwelijkspartners en de onverzadigbare behoefte aan bezit
124 Hierop moet toezicht worden gehouden door vrouwen die we hebben gekozen, meer of minder, zoveel als de regering besluit aan te wijzen
125 784 d