laatste wijziging: 07-10-2022

08 Zweistra – Waarheidszoekers

      Auteur: Zweistra, Cees
        Boek: Waarheidszoekers - 2021
     Gelezen: juni 2022 
        ISBN: 978 90 4353 666 0 
        Voor: Senia Assen Fil 3

De bestorming van het Capitool en de anti-coronaprotesten hebben het complotdenken definitief in de openbaarheid gebracht. Onder invloed van bekende Nederlanders zoals Lange Frans en Thierry Baudet heeft een nieuwe vorm van complotdenken ook in Nederland stevige voet aan de grond gekregen. Inmiddels kennen we allemaal wel iemand die zich een    waarheidszoeker  noemt en die meent dat een wereldwijde elite bezig is duistere plannen uit te voeren.

In dit boek maken we kennis met het nieuwe complotdenken . In klare taal maakt Cees Zweistra duidelijk waar het nieuwe complotdenken vandaan komt en welke rol technologie heeft in het ontstaan en verspreiden van complottheorieën. Via aansprekende beelden neemt hij een stevige positie in. Want is het nieuwe complotdenken een vorm van kritiek, een onschuldig tijdverdrijf of een alarmerend signaal van een technologische cultuur die dreigt te ontsporen?

Complottheorieën zijn van alle tijden. Cees Zweistra analyseert op een nauwgezette wijze zowel het klassieke als het nieuwe complotdenken. Hij beschrijft een filosofische zoektocht om de huidige complottijd te duiden en te begrijpen. Van groot belang daarbij is wat de invloed van de technologie is in het ontstaan en verspreiden van complottheorieën. De zoektocht begint met de verslaglegging van twee bijeenkomsten van aanhangers van een complottheorie. Vervolgens neemt Zweistra je op een indrukwekkende manier mee in alle facetten en kenmerken, maar ook met de gevaren van het complotdenken in de samenleving. Als hoogtepunt brengt Zweistra het caligulisme naar voren; een nieuw stadium in het complotdenken. Complotdenkers noemen zich liever “˜waarheidszoekers”, maar het zijn “˜waarheidszoekers” zonder hun “˜waarheid” te bekritiseren. Het boek Waarheidszoekers is filosofisch interessant en in de complottijd waarin we leven zeer actueel voor de lezer die kennis van complottheorieën wilt doorgronden.

In Waarheidszoekers analyseert filosoof Cees Zweistra minutieus het hedendaagse complotdenken. Hij betoogt dat er een breuk is met het “˜klassieke complotdenken“, dat deze sterk samenhangt met de opkomst van digitale technologieën én dat dit ons zorgen zou moeten baren.

 

 

Proloog

Hoofdstuk 1 Het complotdenken vandaag

Het precieze verhaal verschilt van persoon tot persoon, maar dat lijkt niet het allerbelangrijkste. Zo is het complotdenken van nu verworden tot: “˜een anarchistische smeltkroes waar commercie, spiritualiteit en kritisch vragen zonder probleem kunnen samenkomen. De enige test die moet worden doorstaan is van het individu en diens particuliere logica.”

1-1 Complotkoningen en afvalligen

1-2 De revolte van de waarheidszoekers

1-3 Complotdenken en paradoxen

1-4 Complotdenken en kritiek

1-5 Complotdenken en technologie

1-6 Complotdenken en geweld

1-7 Complotdenken en spiritualiteit

1-8 Een complottijdperk?

1-9 De complottijd waarin we leven

Hoofdstuk 2 De complottijd waarin we leven

2.1 Dalende complotgrafieken

2.2 De stabiliteit van het complotdenken

2.3 Complotdenken is voor losers

2.4 Hedendaagse complotdenkers als politieke verliezers?

2.5 De naïeve houding over het aandeel van technologie

2.6 Waarom technologie niet de enige oorzaak is van het complotdenken

2.7 Een realistische kijk op het aandeel v d technologie

2.8 Het narratief v d domme loser

2.9 Leven in een ander soort complottijd

2.10 Bouwstenen voor een nieuwe kijk op het complotdenken

postmoderne technologie en de loser

Hoe kunnen we het hedendaagse complotdenken dan wel zien? Volgens Zweistra als een “˜gemeenschap waar individuen samenkomen met eigen waarheden.” Binnen deze ruimte, die door de moderne technologieën enorm is vergroot, wordt het niet alleen mogelijk om je eigen waarheid te hebben, maar belangrijker nog, om je eigen (online) wereld te creëren

2.11 Voorbij het klassieke complotdenken

 

Hoofdstuk 3 Voorbij het klassieke complotdenken (STELLING)

Het complotdenken anno nu is anders dan vroeger 
een primair existentieel fenomeen dat 
een specifieke vorm en inhoud heeft gekregen 
in het technologische  milieu waarin we socialiseren

3.2 Het klassieke denken over complotten bezien vanuit de psychologie

Volgens Zweistra verschilt het hedendaagse complotdenken van het klassieke complotdenken zoals dat steeds door wetenschappers is onderzocht en gedefinieerd. In de klassieke visie wordt de complotdenker gezien als een ontspoord individu dat met feiten en logische redeneringen weer op het rechte pad gezet kan worden. Deze visie is niet voldoende om het hedendaagse complotdenken te begrijpen.

3.3 De truthers en het klassieke complotdenken

3.4 Het punt van de klassieke complotdenkers

3.5 Het klassieke complotdenken en de mens als “etiketteermachine”

Het cruciale filosofische standpunt hier is dat
de betekenis in principe als beeld in ons brein zit 
en dat we dit projecteren op een werkelijkheid 
die anderszins betekenisloos is

3.6 Waarom we de complotten van tegenwoordig niet moeten debunken

Bij het hedendaagse complotdenken gaat het dus niet zozeer om de inhoud. Er is geen theorie en er zijn geen alternatieve feiten die deze theorie bewijzen. Dat maakt ook dat debunken geen enkele zin heeft, of zelfs onmogelijk is.

3.7 Waarom we voorbij het humanisme moeten gaan

omgevingsinclusief mensbeeld

3.8 Kenmerken van het nieuwe complotdenken

4 Kenmerken van het nieuwe complotdenken

4.1 Het complotdenken als beeld van een tijd

4.2 Schets van het nieuwe complotdenken

4.3 Het niets en tribalisme in het nieuwe complot denken

4.4 Voorbij het klassieke tribalisme

4.5 Het techno- tribalisme en het maken van een nieuwe wereld

4.6 De rode draad van het klassieke naar het hedendaagse complot denken

4.7 Absurditeiten in de steen van Sisyphus

4.8 Connecting the dots: een voorlopige definitie van het nieuwe complot denken

DEFINITIE Het huidige complot denken is 
een zelfgerichte en via technologie vormgegeven 
verhouding tot een absurd gemaakt bestaan

4.9 absurditeit, geweld en thuisloosheid

 

 

 

 

 

Begrijpen

Zweistra neemt je mee door de geschiedenis van het wetenschappelijke onderzoek naar complotdenken. Doel van Waarheidszoekers is het hedendaagse complotdenken te begrijpen en niet te debunken door diep op de inhoud in te gaan. Zweistra onderzoekt het complotdenken als een fenomeen dat ons iets vertelt over onze tijd en de manier waarop we leven. Zo trekt hij het complotdenken in een filosofische discussie.

Klassiek- en hedendaags complotdenken

Volgens Zweistra verschilt het hedendaagse complotdenken van het klassieke complotdenken zoals dat steeds door wetenschappers is onderzocht en gedefinieerd. In de klassieke visie wordt de complotdenker gezien als een ontspoord individu dat met feiten en logische redeneringen weer op het rechte pad gezet kan worden. Deze visie is niet voldoende om het hedendaagse complotdenken te begrijpen.

Een voorbeeld van het klassieke complotdenken is de theorie dat de aanslagen op de Twin Towers op 9/11 een inside job was. De aanhangers van deze theorie, truthers geheten, geloven in een alternatief verhaal rondom deze gebeurtenis. Op basis van alternatieve feiten bevestigen ze de waarheid van dat verhaal.

De link met onze technologische omgeving is hierbij van belang, stelt Zweistra. We kunnen op internet van alles roepen, zonder écht in gesprek te gaan en zelfs zonder achter ons standpunt te gaan staan. Je hoeft niet te gaan staan voor wat je naar voren brengt, je bent slechts een vraagsteller die een balletje opgooit.

Inhoudsloos

Bij het hedendaagse complotdenken gaat het dus niet zozeer om de inhoud. Er is geen theorie en er zijn geen alternatieve feiten die deze theorie bewijzen. Dat maakt ook dat debunken geen enkele zin heeft, of zelfs onmogelijk is.

Hoe kunnen we het hedendaagse complotdenken dan wel zien? Volgens Zweistra als een “˜gemeenschap waar individuen samenkomen met eigen waarheden.” Binnen deze ruimte, die door de moderne technologieën enorm is vergroot, wordt het niet alleen mogelijk om je eigen waarheid te hebben, maar belangrijker nog, om je eigen (online) wereld te creëren. In die wereld hoef je niet langer in gesprek met je medemensen die een andere visie hebben om zo samen tot een consensus te komen, omdat er nou eenmaal maar één werkelijkheid is waarin je moet samenleven.

De hedendaagse complotdenker snijdt zich los uit die gemeenschappelijke werkelijkheid, waar hij niet langer onderdeel van wil zijn. Vervolgens vormt hij zijn eigen werkelijkheid om zich zo weer thuis te voelen in de (zijn eigen) wereld. “˜Het complotdenken van vandaag heeft niets of bijna niets te maken met het onthullen van complotten en reële problemen. De complotdenker spreekt niemand tegen, want hij relateert tot niemand.”

Zonder verbinding

Wat kunnen we leren van de constatering van het hedendaagse complotdenken? Dat het mogelijk is om in onze huidige samenleving zonder verbinding in onze eigen werkelijkheid te leven. Dat zegt iets over onze samenleving. Zweistra vergelijkt de hedendaagse complotdenker met de Romeinse keizer Caligula uit het toneelstuk van Albert Camus uit 1938. Caligula wil de werkelijkheid niet omarmen, maar veranderen. Precies dat wil de hedendaagse complotdenker ook, en kán hij ook, in de onbegrensde ruimte van de moderne technologie.

“˜Onlife” leven

Zweistra”s nadruk op de rol die moderne technologieën spelen in het steeds verder verindividualiseren van de samenleving doet soms wat conservatief aan. Toch is dat niet hoe hij het lijkt te bedoelen, blijkt aan het eind van zijn boek. Daar geeft Zweistra een betoog voor meer regulering van onze technologie zodat ze ons juist meer verbonden en minder losgezongen kan maken. Technologie is niet de reden van het hedendaagse complotdenken, maar de manier waarop technologie vandaag de dag tot onze beschikking staat (en slechts wordt gereguleerd door de Tech bedrijven die er geld aan verdienen) maakt het wel mogelijk.

Door een andere, meer gereguleerde vorm van technologie kunnen we zowel online als “˜in de wereld” leven, waarbij de relatie daartussen juist wordt vergroot. “˜We zouden onlife moeten leven, in de zin dat we met technologie een wereld bouwen die op aarde is.”

Waarheidszoekers is een gedegen en echt filosofisch onderzoek naar het fenomeen complotdenken én naar onze huidige tijd, waarin een nieuwe vorm van complotdenken mogelijk wordt. Zweistra is goed ingelezen, legt helder uit én komt met een interessante nieuwe invalshoek. Het boek is rijk aan informatie maar wordt nergens saai. Waarheidszoekers is een mooie toevoeging aan het denken over complotdenken en een goed startpunt voor een meer filosofische kijk op dit fenomeen.

Filosoof Cees Zweistra legt uit waarom je complotdenkers serieus moet nemen

Ronald van Raak  28 oktober 2021

Waar komen al die complotdenkers toch ineens vandaan en wat zegt dit verschijnsel over onze samenleving? Die vraag staat centraal in Waarheidszoekers – Wat bezielt complotdenkers? van Cees Zweistra. Deze Rotterdamse rechtsfilosoof dompelde zich onder in de wereld van mensen die geloven in satanische elites of in de platte aarde, van QAnon tot Café Weltschmerz. Met de boodschap om deze waarheidszoekers serieus te nemen.

 

Complotdenkers zijn vaak de verliezers van onze samenleving en ook de brengers van een ongemakkelijke boodschap: dat een groep mensen zich niet meer thuis voelt in deze wereld en zich begeeft in een parallelle werkelijkheid, die mogelijk is geworden door de digitale revolutie. De filosoof Zweistra laat zien hoe ook postmodernisme en neoliberalisme de ontsporing en de vlucht van het complotdenken in de hand hebben gewerkt. Zie de complotdenkers niet als losers maar als een voorhoede, die ervoor kiest om niet meer te wonen in deze wereld. Een absurditeit die laat zien hoe absurd onze werkelijkheid is geworden.

‘Complotdenkers zijn niet dom of gek, maar kwaadaardig’, zegt techniekfilosoof Cees Zweistra. In zijn boek Waarheidszoekers beschrijft hij hoe complotdenkers zich afkeren van de werkelijkheid en hun eigen parallelle wereld bouwen. Ze kiezen volgens hem welbewust voor de leugen, en daarmee voor het kwaad. En dat is niet zonder gevaar. Aan de hand van muziek spreekt hij erover met Johan Fretz in de HUMAN-podcast Brainwash (abonneer je via Apple, Spotify, of RSS-feed).

In deze verhitte tijden gaat een analyse van complotdenkers als ‘kwaadaardig’ niet onopgemerkt. Heb je een hoop op je af gekregen?

‘Ja, en niet alleen maar complimenten. Ook wel veel bijval, mensen die blij zijn dat dit een keer gezegd wordt. Er gaan stemmen op die zeggen dat we beter moeten leren luisteren naar complotdenkers, omdat daar een verborgen geluid zit wat we in de samenleving een kans moeten geven. Maar er zijn er die dat misbruiken om een bepaald eigenbelang na te streven. Het wordt steeds meer een soort mainstream manier om je in het politieke debat te mengen.’

Voordat het een rode lap wordt waar iedereen als een stier op afkomt: waar ligt de grens van het complotdenken? Want in tijden van corona zijn er ook mensen die kritisch zijn op het vaccin, en demonstreren, maar geen complotdenker zijn.

‘Dat is een vrij dunne lijn. Ik heb ook mailtjes gekregen van mensen die zeggen: ik ben coronakritisch, ben ik dan slecht? Mijn antwoord is dan: nee, natuurlijk niet. Voor mij ligt de grens bij de vraag of je bent betrokken op de wereld, of uiteindelijk vooral op jezelf. Het verschil zit ‘m erin of je gericht bent op de wereld en het herstel van een toestand waarin we allemaal leven, of dat je je met je engagement juist afkeert in een wereld die je volledig zelf naar eigen believen vormgeeft.’

De meeste mensen zullen zeggen dat ze altijd op de wereld zijn betrokken.

‘Ja, dat kan, maar voor mij is de wereld toch wel de fysieke wereld waarin corona een daadwerkelijk probleem is waar mensen aan doodgaan. Waarna de politieke vraag is: hoe gaan we hiermee om? Wanneer je zegt dat die realiteit niet bestaat omdat het maar een griepje is, dan keer je je van die realiteit af, terug in jezelf.’

Stel dat iemand tegen jou zegt: ‘Ik heb het vaccin niet genomen, want ik vind dat we gezonder moeten leven. En ik ben jong, en die mensen komen bijna niet op de IC, dus waarom zou ik?’ Is dat voor jou het begin van bij de werkelijkheid weggaan?

‘Dat is lastig. Ik vind dat zo iemand zich nog in het politieke debat begeeft, namelijk over waarden. Er is een realiteit, een pandemie, en hoe gaan we daarmee om? Als je zegt dat die realiteit voor jou niet bestaat, of je ervoor kiest om je ervan af te wenden, dan schuif je in de richting van het complot. Maar als je erkent dat het probleem er is, maar een manier van daarmee omgaan hebt die afwijkt van de mainstream, dan ben je niet meteen een complotdenker.’

Mensen die zeggen dat het vaccin überhaupt niet nodig is, ontkennen ook de realiteit?

‘Als je dat zou zeggen, dan misken je de realiteit dat dit een ziekte is waar mensen aan doodgaan. Maar de vraag hoe je ermee omgaat, dat is een politieke vraag, die je kunt inbrengen in het debat. De stemmen in het politieke debat die zich het luidst hebben laten horen hebben geen politiek debat gevoerd, maar de situatie ontkend. Zij zeiden dat het eigenlijk niet zo’n groot probleem is, het maar een griepje is, of dat de IC’s eigenlijk leeg waren.’

Dat is ontwrichtend?

‘Ja, dat is ontwrichtend, en een ontkenning van de realiteit waar we mee hebben om te gaan.’

Je zocht complotdenkers op in zaaltjes door het land. Hoe verliepen die gesprekken?

‘Mensen kwamen met opschrijfboekjes bij elkaar in kerken en zaaltjes, ze namen het serieus. Ik merkte dat ze dachten: wie is deze gast, wat komt hij hier doen? Ik zat in het publiek, en die zaaltjes zaten tamelijk vol. Het publiek was niet ideologisch eenduidig: mensen waren niet typisch herkenbaar als personen die naar dit soort bijeenkomsten zouden gaan. Het was gemengd: links en rechts kwam samen. Dat is ook wel te verklaren, want in het hedendaagse complotdenken gaat het uiteindelijk niet om de inhoud. De figuren in dat debat zijn niet geëngageerd met een bepaalde inhoud, maar met een bepaalde manier van in de wereld staan, namelijk de miskenning van de werkelijkheid.’

Jij gaat de discussie ook met ze aan. Hoe verloopt dat?

‘Ik heb geprobeerd dingen boven tafel te krijgen, om duidelijk te krijgen wat hier nu aan de hand is. Zoals over klimaatontkenning, wat een belangrijk thema is in het hedendaagse complotdenken. Ik sprak mensen zoals natuurliefhebbers, van wie je zou verwachten dat ze begaan zouden zijn met klimaatproblemen. Ik probeerde de vraag in te brengen hoe je klimaatverandering kunt ontkennen, terwijl we bosbranden in Europa, Siberië en Brazilië hadden, en voor mijn gevoel de halve wereldbol in brand stond. Ik dacht wat meestanders te kunnen hebben in de zaal, maar het klimaat wordt toch als complot gezien van de linkse, globale elite die daarmee een bepaalde agenda willen doorvoeren.’

Had het zin om daar een gesprek over proberen te voeren?

‘Totaal geen zin. Het is een cliché in die wereld, maar wat ze mij meteen vroegen, was waar ik die beelden had gezien of waar ik die verhalen had gelezen. Dan zei ik dat ik dat uit kranten haalde, of van de NOS. Hun reactie was dat dit fake news is, en niet de werkelijkheid. Die tref je volgens hen aan op Twitter en tal van YouTube-kanalen, waar buiten de tunnelvisie van de mainstream media gekeken wordt. Zij zeggen dat niet zij in een tunnel zitten, maar de wereld. De sheeple, de volgzame kudde.’

Tegelijkertijd is de werkelijkheid soms ook duister en naar. Maken werkelijke gebeurtenissen zoals het pedoseksuele netwerk van Jeffrey Epstein, of het Toeslagenschandaal, het verklaarbaar dat mensen ontvankelijk zijn voor complotdenken?

‘Er wordt mij vaker gevraagd of het zo gek is dat mensen naar alternatieven zoeken om zich in het politieke debat te mengen, omdat er een wisselwerking is tussen overheden die falen en mensen die het vertrouwen in de politiek verliezen. Mensen die in de Toeslagenaffaire werden gemangeld door de Belastingdienst en de rechterlijke macht die de Belastingdienst gelijk gaf, terwijl zij meer voor de belangen van de burger hadden moeten opkomen.’

“De groep die ontdekt dat het complotdenken een nieuwe manier is om het politieke debat te domineren, gebruikt het als een wapen om zichzelf te positioneren.”

‘Als er geen politici waren geweest die daarvoor waren gaan staan, was daarmee misschien wel een nieuwe voedingsbodem voor complotdenken gecreëerd. Ik denk dat die groep er is, voor wie complotdenken een houvast is om om te gaan met machteloosheid en politieke impotentie. Met het onvermogen om jezelf gezien en gehoord te maken in een politieke gemeenschap. Maar de groep die ontdekt dat het complotdenken een nieuwe manier is om het politieke debat te domineren, gebruikt het als een wapen om zichzelf te positioneren. Zij willen niet in de werkelijkheid leven, en kiezen ervoor om die te mijden.’

Wie zijn dat?

‘Denk aan de Amerikaanse complotdenker Alex Jones, die in Nederland gekopieerd wordt door Robert Jensen. Hij weet enorm veel verkeer op zijn website te generen door absurde rants te houden over pedofiele Democraten, of over inside jobs rond school shootings in de Verenigde Staten. Hij mobiliseert grote groepen mensen rond niks. Het voert af van werkelijke problemen in de samenleving, het laat mensen de verkeerde kant uit rennen. Hij noemt het klimaatprobleem een hoax en een complot van globalisten. Als je je stem en middelen inzet om de samenleving een kant op te sturen die haar de vernieling in helpt, want dat is het gevolg als genoeg mensen dat gaan geloven, dan ben je kwaadaardig bezig.’

Complotdenken is een machtsmiddel?

‘Het wordt ook wel politiek complotdenken genoemd. Politici hebben ontdekt dat complotten inzetten werkt om macht te genereren. Thierry Baudet heeft dat tijdens de verkiezingen van 2017 gedaan, door een complottheorie te spinnen over MH17. Niet Rusland zou het vliegtuig hebben neergeschoten, maar Oekraïne, met steun van de CIA. Een klassiek complot. Hij zit daarmee in een voorhoede van een politiek dat dit kan en werkt. Dat er een electoraat is dat hierin mee te krijgen is in een politiek die zich niet in de werkelijkheid bevindt, maar zich daar juist van afkeert.’

Toch lijkt het electoraat voor complotdenken in Nederland vrij klein te zijn, en het vertrouwen in de mainstream media is relatief hoog.

‘Complotdenken kun je niet los zien van de online mediacultuur waarin wij zitten. Het belang daarvan neemt toe, en de belangen die daarachter zitten zijn private belangen. Waar ik me zorgen over maak, is dat dit niet zozeer belangen zijn die stroken met de belangen van de samenleving. De architectuur waarin het complotdenken rijpt, wordt verder doorontwikkeld, en niet op een manier die de gemeenschap verder helpt.’

Arvo Pärt – Für Alina.

Voor de podcast Brainwash koos filosoof Cees Zweistra het nummer Für Alina van componist Arvo Pärt uit Estland. ‘Het is een mooie afsluiting van dit gesprek. Dit staat voor mij voor nadenken en stilstaan.’ Iets wat bij uitstek relevant is bij een gesprek over complotdenken. ‘Muziek kan je helpen om een toestand van meditatie en zelfinkeer te bereiken, en dit nummer doet dat in het bijzonder.’

5. Absurditeit, geweld en thuisloosheid

 

DEEL II

Hoofdstuk 6. Hoe absurditeit gemaakt wordt

6-1 De eigenheid en de dubbele functie van de woning

6-2: Onze woning kunnen verliezen 152

6-3 vervreemd van het eigene van ons landschap 156

6-4 het andere en het belang van de publieke wereld 158

6-5 verdwenen ontmoetingsplaatsen en afkalvende consensus 160

6-6 verdwenen en absurde technologie in de publieke wereld is er geen

6-7 het vreemde en religieuze 165

6-8 mogelijkheid van haar relatie met spirituele 167

6-9 de natuur en de kracht van overweldiging een zigzag

6-10 de natuur als het kwetsbare 170

6-11 technologie, vooruitgang en het de verdwijning van het vreemde 171

6-12 mateloosheid en de ontwikkeling van het complot denken  174

6-13 thuis in het complot 176

6-14 thuis in onszelf 179

Hoofdstuk 7. Thuis in onszelf

7-1 het mechanisme van het nieuwe complot denken 182

7-2 socialiseren in de absurditeit 184

7-3 het bondgenootschap tussen technologie en neoliberalisme 186

7-4 technologie en de vlucht naar binnen 190

7-5 van absurditeit naar mogelijkheid 192

7-6 Een online revolutie binnen het Westen 194

7-7 de mogelijkheid om te lukken in een nieuwe wereld onder 197

7-8 de gebroken gemeenschappelijke wereld 200

7-9 online technologie en nieuwe werelden 201

7-10 wat een online wereld kan bieden 204

7-11 de online wereld van het complot denken 206

7-12 post-nihilisme en de verzadiging van de wereld 209

7-13 de online sprokkel cultuur en de informatie van de complotdenker 212

7-14 werken met wat we hebben 215

7-16 de relaties tussen Online-en offline werelden 220

Hoofdstuk 8. Kolonisten van een absurde wereld

8-1 de keuze die de complotdenker maakt 224

222 De technologie die ons belooft te helpen bij het leggen van sociale verbindingen, is de drager geworden van een sociale wereld die groepen uiteendrijft, de maatschappij polariseert en ons op onszelf terugwerpt. De vraag hoe we ons tot deze ontwikkeling verhouden, raakt ons allemaal. Zweistra stelt dat ‘het complotdenken een gemakkelijke manier is om te gaan leven in een wereld die volledig om onszelf draait’.

8-2 nieuwe verhoudingen in een absurde wereld: verzet, compensatie en omarming 225

8-3 Hoe de goede complotdenker de absurditeit omarmt 230

8-4 het spel van Caligula 231

8-5 Caligula en het hedendaagse complot denken 234

8-6 de machteloosheid van het nieuwe complot denken 236

8-7 het verband tussen thuisloosheid en mateloosheid 238

8-8 onmacht in de kwaadaardigheid van het complotdenker 240

8-8 het engagement van de kracht en het complotdenker 243

8-9 de inhoud van het hedendaagse complot denken 244

8-10 de kwaadaardigheid van het nieuwe complotdenker 246

Hoofdstuk 9. Caligula en de keuze van de complotdenker

9-1 de ethiek van verzet en het hedendaagse complotdenker 250

9-2 complotdenker als exponent van een ontspoorde cultuur 252

9-3 het verschil tussen Caligula en Narcissus 254

9-4 het caligulisme als een nieuw stadium in het complot denken 255

9-5 de schade van het caligulisme 258

9-6 kleine en grote caligulisten 260

9-7 meelopers: de kleine caligulist 261

9-8 aanstichters: de grote caligulisten 264

9-9 Caligulisme  en François 266

9-10 caligulisme  en het verzet van het waarheidsspreken 269

9-11 de grenzen aan het caligulisme 273

9-12 hoe de gemeenschap het caligulisme kan begrenzen 275

9-13 een glijdende schaal richting het caligulisme  277

9-14 het herstel van de wereld 278

Hoofdstuk 10. Het wonen in de wereld

10-1 het caligulisme  als exponent van de mateloosheid 281

10-2 van consumeren na produceren 285

10-3 de houding van het wonen in de wereld 287

10-4 het liefst dat we ons voortdrijft 291

10-5 libertair hedonisme als de belofte van technologie 294

De internet links uit deze leeswijzer zijn ook te vinden op www.senia.nl bij het betreffende boek. De links kunnen in de loop van de tijd wijzigen. We houden ze up-to-date op de website van Senia, niet in de leeswijzers. Sommige links verdwijnen in de loop van de tijd achter een betaalportaal.

10-6 libertair hedonisme als het ethos van Burning man 297

10-7 maximaal welzijn met minimale inspanning: hoe technologie standaarden wijzigt 299

    1. Een combinatie van technologie en commercie verminkt onherstelbaar een bestaande fysieke structuur.
    2. Er is hoop. Het is mogelijk ons te verzetten tegen het techno-commerciële complex waarbinnen we leven. Technologie die ons helpt om te wonen in de wereld en niet andersom.

10-8 respect verdienen voor wat we doen 304

10-9 politiek en het wonen in de wereld 307

10 – 10 het pleidooi voor het wonen in de wereld

Epiloog 313

Zweistra eindigt met het personage François uit de proloog. De complotdenker van vandaag is niet het beeld van François, zoals de schrijver in eerste instantie dacht. François heeft zich onderworpen in een nieuw thuis, terwijl de complotdenker zich niet zal onderwerpen. François bereikt de verbinding met een geweldsdaad door zichzelf te onderwerpen aan een machtsstructuur die sterker is dan hij zelf. Volgens Zweistra is dit niet nodig. Hij formuleert dit als volgt: Wat we moeten zien, is dat we als mens onderdeel zijn van een ecosysteem’. Dit betekent dat we ons inpassen in de omgeving, waar we onderdeel van zijn.

REACTIES UIT DE PERS

INFORMATIE OVER DE AUTEUR Cees Zweistra (1986) is een Nederlandse filosoof, auteur en docent rechtstheorie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Zweistra studeerde rechtsgeleerdheid en filosofie aan de Universiteit Utrecht en de University of East London. Hij was werkzaam als zelfstandig gevestigd jurist. Sinds 2016 organiseert hij, in samenwerking met de stichting Centre Erasme, cursussen en lezingen. Samen met Allard Amelink maakt hij de filosofische podcast ‘Podcast Filosofie’.

In 2019 promoveerde hij aan de Technische Universiteit Delft op een technisch-filosofisch proefschrift over de impact van technologie op de menselijke eigenheid en intermenselijke relaties. Zweistra publiceerde twee boeken: Verkeerd verbonden: Waarom sociale media ons eenzaam maken en hoe je dit kunt voorkomen (2020) en

Waarheidszoekers: Wat bezielt complotdenkers? (2021)

DISCUSSIEVRAGEN

Voor de bespreking kunt u een keuze maken uit onderstaande stellingen en vragen, maar uiteraard ook voor uw eigen vragen en discussiepunten kiezen. Vragen en stellingen bij de hoofdstukken:

  1. Stelling: Kritisch denken in een filosofische zin zoals bij Levinas en Arendt is niet denkbaar bij complotdenkers.
    Hoe moeten we ons verhouden tot het fenomeen complotdenken zoals Zweistra dit beschrijft?
  2. Stelling: Onze maatschappij zou bestaan uit verliezers en winnaars.
    Bent u het hiermee eens of oneens? En wat zouden de ethische gevolgen voor deze tweedeling kunnen betekenen in onze samenleving?
  3. Stelling: Denkfouten maken is menselijk.
    Kunt u voorbeelden uit eigen ervaring of omgeving benoemen om met elkaar in gesprek te gaan?
  4. 4. Mensbeelden bij complotdenkers: het cartiaans mensbeeld (Boudry, Braeckman) en het existentieel fenomenologisch mensbeeld (Zweistra).
    Welke kenmerken van een mensbeeld heeft volgens u een complotdenker?
  5. ‘De complotdenker verlangt samenhang in een wereld die chaotisch en daarmee absurd lijkt te zijn. Hij vraagt dat het leven doel en richting, zin en betekenis heeft tegenover de aanhanger van de opensamenleving dat de wereld zonder betekenis is’.
    Op welke wijze kan de filosofie in relatie tot zin en betekenis van het leven of geen zin of geen betekenis van het leven een bijdrage aan de discussie leveren?
  6. “Het huidige complotdenken is een zelfgerichte en via technologie vormgegeven verhouding tot een absurd gemaakt bestaan”
    Kunt u in uw leesgroep deze stelling toelichten en van commentaar voorzien?
  7. Zweistra concludeert dat de echt absurde mens is die zonder welke relatie dan ook leeft.
    Bent u het eens of oneens met de analyse van Zweistra?
  8. 8. Wat is uw eigen standpunt in relatie tot het complotdenken?
  9. 9. De leesgroep Filosofie is een ontmoetingsplaats zoals Arendt dit beschrijft.
    Zijn er in jullie leesgroep nog meer ‘ontmoetingsplaatsen’ aan te geven en wat is het belang daarvan voor jezelf en de ander?
  10. Stelling: Vervreemding ontstaat door de ontwikkelingen van de technologie.
    Bent u het eens of oneens met deze stelling en kunt u deze stelling met argumenten onderbouwen?
  11. Zweistra stelt dat de technologie belangrijk is voor de complotdenker, maar hij beheerst deze niet vanbinnen zoals een hacker. De complotdenker gebruikt technologie om het narratief te veranderen, dat is waar de technologie hem de macht over geeft. De waarheden hebben alleen gelding in hun wereld.
    Wat is de betekenis van deze ‘ethiek en techniek’ opvatting?
  12. Stelling: Technologie ontmenselijkt of technologie humaniseert, vermenselijkt.
    Wat vindt u van deze stelling?
  13. Oproep van Zweistra om een begin te maken met een politiek gesprek over de rol die technologie moet hebben in de samenleving.
    Kunt u met elkaar een `politiek’ gesprek voeren over de rol van de technologie in de samenleving? Het thema kan ethiek, recht, economie, onderwijs of een zelf gekozen thema zijn.
  14. Mensen willen betekenisvol zijn: We moeten de kans hebben om ons betekenisvol te kunnen invoegen in het geheel van de wereld’.
    Wat is volgens jullie leesgroep betekenisvol zijn in het geheel van de wereld’?