2022

laatste wijziging: 06-06-2022

Boek 2 Over de staat

bladzijde 129 tot en met 271

https://nl.wikipedia.org/wiki/Soevereiniteit

Het begrip “soeverein” :

Soevereiniteit is het recht van een bestuursorgaan om het hoogste gezag uit te oefenen zonder dat verantwoording is verschuldigd aan een ander orgaan.
Legitimatie van dit gezag kan vanuit verschillende gezichtspunten benaderd worden, zoals volkssoevereiniteit of godssoevereiniteit.

Hoofdstuk 17 Over de oorsprong, wording en definitie van een staat
Hoofdstuk 18 Over de rechten van de soeverein na het stichten van een stad
Hoofdstuk 19 Over de verschillende staatsvormen
Hoofdstuk 20 Over het ouderlijk en despotisch gezag
Hoofdstuk 21 Over de vrijheid van de onderdanen

.

Hoofdstuk 17 Over de oorsprong, wording en definitie van een staat

129 Het doel van de staat is ieders veiligheid

06-05-2022 Het geweldmonopolie ligt bij de staat: politie en leger. De staatsvorm is de natie ( bijvoorbeeld Nederland)

130 Als we het voor mogelijk houden dat een grote menigte de rechtvaardigheid en de overige natuurwetten in acht neemt, zonder een gemeenschappelijke macht die iedereen in bedwang houdt, mogen we ook aannemen dat de hele mensheid dit kan. Het stadsbestuur zou dan ontbreken en overbodig zijn, evenals de staat zelf. Er zou dan vrede heersen zonder onderwerping

06-05-2022 dit is tot op heden nog niet gerealiseerd

130 Het is waar dat sommige levende wezens, zoals bijen en mieren, in goede verstandhouding met elkaar leven (om deze reden worden zij door Aristoteles tot de politieke dieren gerekend), terwijl zij zich toch uitsluitend laten leiden door hun eigen oordeel en voorkeur, en niet beschikken over een taal waarin ze elkaar duidelijk kunnen maken wat zij bevorderlijk achten voor het algemeen belang
131 Hobbes vraagt zich dan af waarom mensen niet in staat zijn om hetzelfde te doen: hij noemt hiervoor zes redenen:
1. Mensen wedijveren voortdurend om eer en waardigheid, en dieren niet
2. Bij dieren verschilt het algemeen belang niet van het particuliere belang
3. Dieren beschikken niet over de rede
4. Dieren missen de vaardigheid om met woorden aan te duiden wat hun verlangens en andere gevoelens zijn
5. Dieren kennen het onderscheid tussen onrecht en schade niet
6. Dieren komen tot overeenstemming door een natuurlijk gegeven, terwijl die tussen mensen uitsluitend bereikt wordt door overeenkomsten
131 Met betrekking tot de wording van een staat:

- Er is maar één manier waarop een dergelijke gemeenschappelijke macht kan worden opgericht,
- groot genoeg om de mensen te beschermen tegen aanvallen van buitenaf en tegen het onrecht dat ze elkaar onderling aandoen,
- en die hun voldoende veiligheid kan geven om door hun eigen arbeid en door de voortbrengselen van de aarde in hun onderhoud te voorzien en een tevreden bestaan te leiden.
- Dit gebeurt wanneer allen hun macht en hun kracht op één man overdragen,
- of op één vergadering die de wil van allen afzonderlijk bij meerderheid van stemmen tot één wil kan terugbrengen
132 *** s t a a t ***
- “Ik autoriseer deze man of deze vergadering, instaan mijn recht om mijzelf te besturen aan hem af,
- op voorwaarde dat jullie ook je recht aan hem afstaan, en op dezelfde manier al zijn handelingen autoriseren.
- Als dit is gebeurd, noemen we de menigte die nu in één persoon verenigd is, een staat

08-05-2022 Hobbes spreekt hier zowel van een persoon als van meerdere personen die als soeverein kunnen worden aangemerkt, zie verderop het begrip soeverein

132 Eén enkele persoon, zodanig dat een grote menigte mensen zich ieder afzonderlijk, door onderlinge verdragen met elkaar, tot auteur van zijn handelingen heeft gemaakt, teneinde hen in staat te stellen de kracht en de middelen van hen allen te gebruiken op de wijze die hij het meest bevorderlijk acht voor de vrede en gezamenlijke veiligheid
132 Wat is een onderdaan en wat is een soeverein?
- 132 degene die deze persoon belichaamd wordt soeverein genoemd, en men zegt dat hij soevereine macht heeft. Iedereen daarnaast is zijn onderdaan
133 ***
- Een staat :: opgericht :: commonwealth by institutions
- Een staat :: verworven :: commonwealth by acquisition

.

Hoofdstuk 18. Over de rechten van de soeverein na het stichten van een stad

133 We zeggen dat een staat wordt opgericht
- wanneer een groot aantal mensen onderling overeenstemming bereikt,
- en zijn met elkaar (elk van hen met ieder ander) de overeenkomst sluiten dat (ongeacht aan welke man of vergadering de meerderheid het recht zal toekennen om de persoon van hen allen tezamen te belichamen
- — met andere woorden, om hun vertegenwoordiger te zijn —
- iedereen, of hij nu voor of tegen stemde, alle handelingen en oordelen van deze man of vergadering zou autoriseren
- alsof het zijn eigen handelingen en oordelen waren,
- teneinde in vrede naast elkaar gelegen en tegen aanvallen van buitenaf beschermd zijn
133 Uit deze stichting van de staat kunnen alle rechten en bevoegdheden worden afgeleid van hem, of hen, aan wie met instemming van het vergaderende volk de soevereine macht is overgedragen:

- 133 *** 1 *** De onderdanen kunnen de regeringsvorm niet veranderen
  - het feit dat zij een overeenkomst sluiten, houdt in dat zij niet door een eerdere overeenkomst zijn verplicht tot iets wat daarmee strijdig is
- 134 *** 2 *** De soevereine macht kan niet verbeurd verklaard worden
  - Omdat het recht het recht om hen allen te vertegenwoordigen uitsluitend bij onderlinge overeenkomst wordt overgedragen aan degene die zij tot soeverein maken, en niet door een overeenkomst van hen met ieder van hen, is het niet mogelijk dat er soeverein van zijn kant een overeenkomst gereed
- 135 *** 3 *** Wie zich verzet tegen het meerderheidsbesluit om een soeverein aan te stellen begaat een onrecht
  - Omdat de keuze van de soeverein bij meerderheid van stemmen is vastgesteld, ##
- 136 *** 4 *** Een onderdaan kan de soeverein niet van onrechtmatig handelen beschuldigen
  - Omdat iedere onderdaan sinds de stichting van de staat auteur is van alle handelingen en oordelen van de soeverein die daarbij is aangewezen, volgt hieruit dat deze, wat hij ook doet, zijn onderdanen nooit onrecht kan aandoen, en dat hij nooit door een van hen van onrechtvaardigheid beschuldigd kan worden
- 136 *** 5 *** De soeverein kan door de onderdanen niet voor zijn handelingen gestraft worden
  - Uit het voorgaande ##
- 136 *** 6 *** De soeverein beoordeeld welke leerstellingen onderwezen mogen worden
  - Het is aan de soeverein (hij heeft het recht) om te beoordelen welke meningen en leerstellingen in strijd zijn met de vrede, en welke deze bevorderen ##
- 133 *** 7 *** De soeverein heeft het recht om de regels op te stellen waardoor iedere onderdanen kan weten welke dingen zijn eigendom zijn, zodat geen van de overige onderdanen en deze kan afnemen zonder een onrecht te begaan
  - Aan de soeverein is de volledige macht verbonden om voor te schrijven op grond van welke regels iedereen goederen kan gebruiken en kan handelen zonder van zijn medeonderdanen last te krijgen
- 138 *** 8 *** De soeverein heeft het recht om recht te spreken en geschillen te beslissen
  - Hij heeft het recht te beslissen, hetzij de burgerlijke wet, hetzij de natuurwet en ten aanzien van feiten
  - ##
- 138 *** 9 *** De soeverein heeft het recht om oorlog te verklaren en vrede te sluiten wanneer hem dat goed dunkt
  - Aan de soeverein is het recht verbonden om oorlog te verklaren en vrede te sluiten met andere volkeren en staten, of met andere woorden, het recht om te beoordelen wanneer dit in het algemeen belang is en hoe groot de legermacht moet zijn die daartoe moet worden opgeroepen, bewapend en betaald, en om in de kosten daarvan te voorzien door de onderdanen belasting op te leggen
  - Want de macht die de mensen moet verdedigen, is te vinden in hun legers, en de kracht van een leger komt tot stand door al hun krachten te verenigen onder één opperbevel. Dit opperbevel wordt door de soevereine aangewezen, en berust dus bij hem. Want als er geen andere regeling is getroffen, is de soeverein degene die het opperbevel heeft over de troepen. En als er iemand anders tot generaal van het leger wordt benoemd, is hij die de soevereine macht bezit altijd generalissimo
- 138 *** 10 *** De soeverein heeft het recht om ministers en raadslieden te kiezen, in tijden van vrede en oorlog
  - Raadslieden, ministers, ambtenaren en officieren
- 138 *** 11 *** De soeverein heeft het recht om beloningen en straffen uit te delen, naar eigen willekeur
  - Aan de soeverein is de macht toevertrouwd om zijn onderdanen met rijkdom en eer te belonen, en om hen te straffen met schade voor lichaam of goed, of met smaad en schande, volgens de wetten die hij daartoe heeft opgesteld. En anders, als er geen wetten zijn opgesteld, op de manier die de mensen naar zijn inzicht het meest aanmoedigt om de staat te dienen, of ze afschrikt om deze een om dienst te bewijzen
- 138 *** 12 *** De soeverein heeft het recht om eer en rang te bepalen
  - We moeten er rekening mee houden ##

139 Dit zijn de rechten die het wezen van de soevereiniteit uitmaken
- 139 Het zijn de kenmerken die ons in staat stellen##

08-05-2022 Hobbes kent nog geen trias politica. Het boek is van 1651

140 Omdat deze grote autoriteit ondeelbaar is, en onverbrekelijk verbonden aan de soevereiniteit, is er weinig grond ###
141 […] dat het ergste wat een volk als geheel kan overkomen, onder welke vorm van regering dan ook, nauwelijks merkbaar is vergeleken bij de ellende en de gruwelijke rampen waarmee een burgeroorlog gepaard gaat […]
- En zij denken evenmin dat de soevereine machthebbers hun geen uitzonderlijke lasten opleggen, omdat zij genoegen of voordeel verwachten van het benadelen en verzwakken van hun onderdanen, van wier welvaren hun eigen kracht en roem afhankelijk is, dat ze zich deze onderdrukking zelf op de hals halen door hun weerspannigheid en hun geringe bereidheid om tot hun eigen verdediging bij te dragen.
- Daardoor noodzaakten zij hun bestuurders om hun , zo lang het vrede is, te ontnemen wat zij kunnen, zodat zij indringende omstandigheden of plotselinge nood over de middelen beschikken om hun vijanden te verslaan snel af te zijn.
- Want alle mensen hebben van nature een bril meegekregen met sterk vergrotende glazen (namelijk hun hartstochten en hun eigenliefde), die van elke kleine betaling een grote tegenslag maakt, terwijl zij dringend een verrekijker nodig hebben (namelijk de morele en politieke wetenschap), waarmee zij lang van tevoren de ellende kunnen zien die hun boven het hoofd hangt, en waaraan zonder dergelijke betalingen niet valt te ontkomen

08-05-2022 zie ook de “bril” van Kant

.

Hoofdstuk 19 Over de verschillende staatsvormen

en over de opvolging van de soevereine macht

141 Volgens Hobbes zijn er maar drie verschillende staatsvormen mogelijk.
- 142 Als het volk door één man wordt vertegenwoordigd, noemen we de stad een monarchie
- 142 Als het volk wordt vertegenwoordigd door een vergadering van allen die bereid zijn om daartoe bijeengekomen, spreken we van een democratie
- 142 Als het volk wordt vertegenwoordigd door een bepaald deel van de bevolking (vrijwel altijd de bovenlaag), spreken we van een aristocratie
142 Andere staatsvormen zijn niet mogelijk, want de soevereine macht moet in haar geheel worden opgedragen aan één, of meer of allen

142 In de geschiedschrijving en de politieke filosofie komen nog andere namen van regeringen voor, zoals tirannie en oligarchie.
- Dit zijn echter geen namen van andere regering te vormen, maar uitingen van onvrede met de bestaande.
- Want mensen die ontevreden zijn met de monarchie waarin zij leven, noemen deze een tirannie,
- en zij die teleurgesteld zijn in de aristocratie, noemen deze een oligarchie.
- Op overeenkomstig manier spreken zij die zich door een democratie tekort gedaan voelen, van een anarchie (dit woord betekent regeringloosheid)
  - Toch gelooft niemand dat het ontbreken van een regering een nieuwe regeringsvorm is.
  - Hieruit volgt dat er geen enkele grond bestaat voor het geloof dat men onder de ene regeringsvorm leeft zolang men daarmee tevreden is, en onder een andere zodra men er bezwaar tegen heeft of door de machthebbers wordt onderdrukt
142 Het is duidelijk dat mensen die in volstrekte vrijheid leven de autoriteit om hen allen te vertegenwoordigen aan één man kunnen afstaan, als ze dat willen, en ook aan een willekeurige vergadering

08-05-2022 Vergelijk Aristoteles met deze opvattingen

Hobbes vergelijkt dan de monarchie met soevereine vergaderingen:

143 *** 1 *** Een persoon vertegenwoordigt niet alleen het algemeen belang, maar ook zijn eigen belang
- 143 […] in het geval dat het algemeen belang zijn zijn particuliere belangen doorkruist, zal het doorgaans aan zijn particuliere belang de voorrang geven, want de menselijke hartstochten zijn gewoonlijk sterker dan de rede.
  - Hieruit vol dat het algemeen belang het best wordt gediend wanneer algemeen belang en particulier belang het dichtst bij elkaar
- 143 In een democratie of aristocratie draagt het algemeen welzijn dikwijls minder bij tot de persoonlijke fortuin van corrupte of machtsbeluste lieden dan een doortrapt advies, een verraderlijke onderneming of een burgeroorlog
143 *** 2 *** Een monarch kan advies inwinnen, een soevereine vergadering kan echter geen anderen
- Als een soevereine vergadering advies nodig heeft, kunnen er geen anderen worden toegelaten dan degene die daar al bij voorbaat recht op hadden
144 *** 3 *** De besluiten van een monarch zijn aan geen andere wisselvalligheid onderhevig dan die van de menselijke natuur, terwijl er in vergaderingen naar de natuurlijke wisselvalligheid ook nog een wisseling van aantal bestaat
144 *** 4 *** Een monarch kan niet uit afgunst of eigenbelang met zichzelf van mening verschillen. Bij een vergadering is dit wel mogelijk, en zelfs in die mate dat daaruit een burgeroorlog kan ontstaan

11-05-2022 Hobbes is bang voor een burgeroorlog

144 *** 5 *** Een monarchie heeft als nadeel dat iedere onderdaan door de macht van één man beroofd kan worden van al zijn bezittingen, ter verrijking van een gunsteling of vleier
145 *** 6 *** Een monarchie heeft als nadeel dat de soevereiniteit in handen kan komen van een kind, of van iemand die het onderscheid tussen goed en kwaad niet kent

147 Ten aanzien van het recht van opvolging:
- Al deze regeringsvormen bestaan uit sterfelijke elementen. Niet alleen monarchen, maar ook hele vergaderingen komen te overlijden.
- Daarom is het voor het behoud van de vrede onder de mensen nodig dat er, op dezelfde manier als er een kunstmatige mens werd samengesteld, een kunstmatig eeuwig leven tot stand
148 Geen staatsvorm is volmaakt, ##
148 In een democratie kan de volledige vergadering ##
148 De grootste moeilijkheden inzake het recht van opvolging ##

10-05-2022 De opvolger kan een idioot zijn . . .

149 En wat de vraag ##
149 Door zijn uitdrukkelijke woorden, of testament, wanneer hij ##
149 Maar als een testament en uitdrukkelijke woorden ontbreken, ##

Hoofdstuk 20 Over het ouderlijk en despotisch gezag

151 Een staat door verwerving is een ##
151 Waarin een staat verschilt ##
152 De heerschappij wordt op twee manieren verworden:
- door verwerking
- door verovering
153 Het recht van opvolging ##

154 Het gezag dat door verovering ##
despotisch gezag
155 De rechten van het ouderlijk en het despotisch gezag #
155 Er is een verschil tussen een familie en een koninkrijk: er is maar 1 soeverein
158 De soevereine macht behoort in alle staten absoluut te zijn
158 Men kan de vraag stellen waar, en wanneer, de onderdanen ###

Hoofdstuk 21 Over de vrijheid van de onderdanen

159 Het woord vrijheid ( latijn : libertas ) betekent het ontbreken van tegenstand (uitwendige belemmeringen van de beweging)

11-05-2022 Vrijheid kan belemmert worden door een gevangenis

159 In deze eigenlijke en algemene ##
vrij man (mens)
159 Wanneer de woorden vrij en vrijheid echter worden ###
160 Vrees en vrijheid zijn niet ##
160 Noodzakelijkheid en vrijheid zijn ook niet ###

https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrije_wil#Compatibilisme

Compatibilisten handhaven de mening dat het determinisme compatibel is met de vrije wil. Een gebruikelijke strategie van “klassieke compatibilisten” (zoals Hobbes) is te beweren dat mensen uit vrije wil handelen wanneer zij de handeling willen en anders hadden kunnen handelen als zij dit besloten hadden. Hobbes schrijft een dergelijke compatibilistische vrijheid soms toe aan de persoon, en niet aan een of ander abstract begrip van de wil. Bijvoorbeeld:

- “Ten slotte kan uit het gebruik van de term vrije wil geen vrijheid van wil, verlangen of karakter worden afgeleid, alleen de vrijheid van een persoon; die bestaat erin dat hij ongehinderd kan doen wat zijn wil, verlangen of karakter hem ingeeft”

160 Civiele wetten:
- Maar zoals ###

Een burger kan een conflict hebben met een ander persoon of met een bedrijf. Of een bedrijf heeft een conflict met een ander bedrijf. Als het conflict niet op te lossen is, kan de burger of het bedrijf de rechter om een oordeel vragen door een civiele procedure te starten. Het civiel recht wordt ook burgerlijk recht of privaatrecht genoemd. Onder het civiel recht vallen onder meer familie- en jeugdrecht, erfrecht, arbeidsrecht, sociaal-zekerheidsrecht, huurrecht, vermogensrecht, handelsrecht en aansprakelijkheidsrecht.

161 De vrijheid van onderdanen is […] uitsluitend in die dingen ##
162 De vrijheid […] is niet de vrijheid van ieder mens #

163 Toch kan niemand uit het voorgaande afleiden dat de afzonderlijke mensen in sommige samenlevingen zoals Athene meer vrijheid hebben, en meer vrijgesteld zijn van staatsdienst, dan in bijvoorbeeld Constantinopel. Of een staat #
164 https://www.janux.nl/wp/aristoteles/vi-instelling-en-behoud/

164 Welke vrijheid ontzeggen we onszelf als onderdaan?
- 165 Het doel is vrede tussen de onderdanen onderling, en veiligheid tegenover een gemeenschappelijke vijand
165 *** 1 *** Een onderdaan heeft de vrijheid om zijn eigen #
165 *** 2 *** Een onderdaan is niet verplicht zichzelf schade toe te brengen
- Niemand hoeft zichzelf te beschuldigen
165 *** 3 *** Een onderdaan hoeft niet in krijgsdienst te gaan, tenzij uit eigen vrije wil
166 *** 4 *** Niemand heeft de vrijheid #
166 *** 5 *** De overige vrijheden #
- 166 De grootste vrijheid van de onderdanen ligt besloten in het zwijgen van de wet
- 167 Er is bijvoorbeeld #
- 167 Zo bestaan er in enkele staten in de V.S. “˜Stand Your Ground-wetten” die bepalen dat dodelijk geweld niet strafbaar gesteld kan worden als degene die het geweld pleegt zich op dat moment op eigen grond bevond.
- 167 Er is een tijd geweest ##
168 *** 6 *** De verplichting van de ##
168 *** 7 *** Als een onderdaan ##
168 *** 8 *** Wanneer de soeverein #
168 *** 9 *** Als een soeverein één van zijn onderdanen
169 *** 10 *** Wanneer de soeverein zichzelf aan een ander onderwerpt, worden #

Hoofdstuk 22 Over corporaties van onderdanen, politiek en particulier

169 Met corporaties bedoelt Hobbes een willekeurig #
- NOOT 130 Het woord “corporaties” (van corpus) komt het dichtst bij Hobbes’ omschrijving als “politieke en private lichamen”
169 Er zijn regelmatige corporaties, waarin één #
- 169 Er bestaan #
169 Er zijn onregelmatige corporaties, waar dat niet zo is
170 Corporaties zijn politiek #
- 170 In politieke organen ##
170 Corporaties zijn particulier #
170 Van de particuliere corporaties zijn sommige wettig,

170 Welke grenzen er zijn gesteld ##

16-05-2022 Vaak worden statuten bij notarissen opgesteld

171 Wanneer een politiek lichaam ##
171 Maar als de vertegenwoordiger ##
172 Wanneer één man vertegenwoordiger is, ##
172 Wanneer dit een #
172 Als het gaat #

173 Politieke lichamen die een stad, provincie of kolonie besturen:
- 173 Er zijn bijna oneindig veel ##

Bladzijde 174 tot en met 176 behandelen organisaties voor buitenlandse handel

177 Regelmatige en wettige ###
177 Onregelmatige corporaties zijn van ###
178 Wanneer de soevereine macht berust ###
179 In iedere staat ##
179 En wat geldt ##

Hoofdstuk 23 Over de openbare ambtenaren van de staatsmacht

180 Een openbare ambtenaar is ##
181 Aan sommige #
181 Anderen hebben #

16-05-2022 Hobbes’ uitgangspunt is “om oorlog te voeren”

182 Voorts zijn ##
182 Voor de rechtsspraak:
- Al die diegenen aan wie de #
  - Alle rechtspraak ###

Hoofdstuk 24 Over de voeding en voortplanting van een staat

184 De voeding van een staat ##
184 De opbrengst van grondstoffen ###
184 Want de grondstof […] heeft god vrijelijk ##
185 De grondstoffen zijn gedeeltelijk ##
- inheems #
- uitheems #
  - Het grondgebied van een staat (tenzij

19-05-2022 Een voorbeeld is Rusland, zo groot dat ##

185 Op de verdeling #
eigendom
185 Cicero:
- “Zodra ##
- “Ontneem ons #
185 De invoering van de eigendom is dus een gevolg van het instellen van een staat

186 De eerste wet van deze verdeling heeft ##
186 Hieruit kunnen we #
188 Om de staat in leven ###

188 Met bewerking ###
188 Geld (uit welke grondstof ##
188 Geld en goud gaan in de staat

189 De kanalen en wegen waarlangs #
- Er zijn twee ##
189 De voortplanting, of de kinderen ###

Hoofdstuk 25 Over raadgevingen

190 Hoe misleidend ###
190 We spreken van een bevel , wanneer ##
190 We spreken van een raadgeving wanneer ##
191 Het grote verschil ##
191 Aansporingen en waarschuwingen zijn #

20-05-2022 Hobbes gaat steeds meer voorbeelden uit de bijbel gebruiken . . .

193 Het verschil tussen ###
194 Een staat heeft tot taak ###
194 […] is de langdurige aandacht
- - - - studie […]

20-05-2022 In een vergadering met veel mensen zijn er diverse belangen, vaak gegroepeerd rond diverse personen die dan hun eigen belang natreven en de hardste schreeuwers overtuigen dan in het heetst van de discussies de rest (denk aan de meetings in Dodewaard eind jaren 70)

Hoofdstuk 26 Over de civiele wetten

197 Onder civiele of burgerlijke wetten verstaat Hobbes de wetten ##
- NOOT 145 Engels : Civill lawes : de wetten van de staat
197 In de eerste plaats ##
197 Definitie:
- De civiele wet omvat ##

198 *** 1 *** De soeverein (hetzij een vergadering, hetzij één man) is de wetgever
- De enige wetgever ##
198 *** 2 *** De soeverein van een staat is niet onderworpen aan de civiele wetten
198 *** 3 *** Wanneer een gewoonte op de lange duur #
198 *** 4 *** De natuurwet en de civiele wet sluiten elkaar in, en zijn van gelijke omvang
- Want de natuurwetten ##
- De natuurwetten zijn ongeschreven
- De civiele wetten zijn geschreven
199 *** 5 *** Wanneer de soeverein van een bepaalde staat ##
200 *** 6 *** De Aangezien nu alle wetten ###
- NOOT 147 Hobbes ontkent dat #
201 *** 7 *** Door al onze rechters wordt ##
201 *** 8 *** Een wet die niet bekendgemaakt is, is geen wet
- Uit het feit dat ##

202 Hobbes gaat dan na welke aanwijzingen en tekenen een afdoende kennisgeving zijn van de wet:
202 Ongeschreven wetten zijn zonder uitzondering natuurwetten
- “Doe een ander niet iets aan #
203 Het behoort tot het wezen ##
203 Iets is geen wet als de wetgever onbekend is
- Ook is het nog ##
204 Wanneer het iemand niet ###
204 Wetten worden opgetekend in wetboeken

205 Als de wetgever bekend is, en de wetten ###
205 Alle wetten hebben uitleg nodig

Bladzijde 206 tot en met 209 behandelen hoe rechters met de wet dienen om te gaan

209 De vaardigheden die ##
210 […] wordt bij gewone #
210 De dingen die iemand tot een goed rechter maken:
- ###
211 In de Instituties van Justinianus vinden we 7 soorten civiele wetten:
- *** 1 *** De edicten, constituties en epistels van de vorst
- *** 2 *** De decreten van het gehele volk van Rome
- *** 3 *** De decreten van het gewone volk
- *** 4 *** De verordeningen van de senaat
- *** 5 *** De edicten van de praetoren
  - Een praetor was een belangrijk magistraat in het Romeinse Koninkrijk en in de Romeinse Republiek.
- *** 6 *** Uitspraken en meningen van rechtsgeleerden
- *** 7 *** Ongeschreven gebruiken

- Een andere indeling is die van
  - natuurlijke wetten :
    - Natuurlijk zijn de wetten ## eeuwige
  - positieve wetten :
    - Positief zijn de wetten## die niet eeuwig zijn
212 Voorts zijn er onder de positieve wetten sommige #
212 Goddelijke positieve wetten zijn de wetten die als gods ##

25-05-2022 Hobbes gelooft onvoorwaardelijk in het uitgangspunt dat god de natuurwetten heeft gemaakt

213 […] hij kan dit slechts geloven […]

215 Er is nog een andere manier ##
- fundamentele wetten
  - Dit is een wet die niet kan worden weggenomen ##
- niet-fundamentele wetten
  - Dit zijn wetten die kunnen ##

215 Het verschil tussen wet en recht:
- Recht
- Wet
215 Het verschil tussen wet en privilege:
- Privileges zijn schenkingen van de soeverein.
- Een wet ##

Hoofdstuk 27 Over misdaden, verontschuldigingen en verachtende omstandigheden

216 Het is geen inbreuk op de wet ##
217 Een misdaad is een zonde, die #
217 Mensen hebben #
217 De oorsprong #
218 Er bestaan ##
218 Onbekendheid : Wanneer in zijn eigen land ##
218 Onbekendheid met de soevereine macht ##
218 Onwetendheid over de straf is geen excuus
- Wanneer ###
218 Als de straf al vÃ³Ã³r de misdaad bekend is, kan de dader ##
219 Iets kan geen misdaad worden #

219 Door een dwaling van de rede komen mensen
- 219 Allereerst #
- 219 Ten tweede #
- 220 Ten derde: leraren die de verkeerde conclusies trekken uit juiste beginselen
220 Geen van deze dwalingen van de rede kan ooit ##

220 Eén van de voornaamste hartstochten ###
220 Mensen die ##
221 Haat, wellust, eerzucht en begeerte naar rijkdom zijn oorzaken van misdaad
- 221 Welke misdaden ####
224 De ernst van een misdaad meten we af ###
225 Een misdaad die het gevolg is ##
227 Roof en verduistering ##
229 Omdat bijna alle misdaden niet alleen een ##

Hoofdstuk 28 Over straffen en beloningen

229 Een straf is een nadeel waaraan ##
230 Uit de bovenstaande definitie leidt Hobbes het volgende af:
1. 230 Wraakacties en schade door particuliere personen zijn geen straffen
2. 230 Het is geen straf ##
3. 230 We mogen niet van ##
4. 230 Het kwaad dat wordt toegebracht ##
5. 230 Alle kwaad ##
6. 230 Van nature zijn aan bepaalde handelingen ##2
7. 231 Als de toegebrachte schade ##
8. 231 Als er na het begaan ##
9. 231 Iemand benadelen omwille #
10. 231 Schade die de
231 Tot slot: schade die wordt toegebracht aan een ##

232 Straffen worden allereerst en in de ##
232 Menselijke straffen zijn de straffen ##
232 Geldboetes zijn straffen die niet alleen ##
233 Openbare schande is het ##
233 We spreken van gevangenschap, wanneer #
233 We spreken van verbanning wanneer #

234 Het straffen van onschuldige onderdanen is in strijd met de natuurwet
234 De schade die onschuldigen lijden tijdens een oorlog is dat niet
234 En evenmin alles wat aan openlijke opstandelingen wordt aangedaan

235 Beloning bestaat ofwel uit
235 Gunsten die uit angst worden verleend zijn geen beloningen
235 Er zijn vaste en incidentele salarissen

236 Tot hier toe heeft Hobbes de aard van de mens behandeld
236 Maar omdat de mens sterfelijk en vergankelijk is ##

Hoofdstuk 29 Over de dingen die een staat verzwakken

en zijn ondergang naderbij brengen

236 Ofschoon niets van wat #
- Want van aard en opzet #
- Wanneer zij dan toch #
237 Tot de gebreken van een staat rekent Hobbes de volgende punten:
237 *** 1 *** Dat iemand zich, om een ##
238 *** 2 *** Ziekten van de staat #
- 238 Eén daarvan luidt: #
- 239 Alles wat #
238 *** 3 *** Voorgewende inspiratie:
240 *** 4 *** De soeverein is NIET onderworpen aan de civiele wetten, maar natuurlijk wel aan de natuurwetten
240 *** 5 *** De soeverein kent het absolute eigendomsrecht toe aan onderdanen
240 *** 6 *** De verdeling van de soevereine macht is onmogelijk

242 Er zijn geleerden ###

244 Er zijn ook minder belangrijke problemen:
244 Gebrek aan geld
245 Monopolies en misbruik van openbare ambten
245 Volkshelden: dit gevaar is #
245 Aan weer een andere kwaal ##
246 Wanneer ten slotte de ###

Hoofdstuk 30 Over de taak van de soevereine vertegenwoordiger

247 De taak van de ##
247 Wanneer de grondrechten ##
247 Het is in strijd met de #
247 Of om een volk niet te leren #
248 De bezwaren van de mensen ##
248 Ik heb mensen ##
248 […] door ingespannen nadenken #
249 Met betrekking tot bezwaren op grond van de onbekwaamheid van de grote massa:
- “Anderen zeggen weer ##
249 De geesten van gewone mensen #
249 Men moet onderdanen leren #
250 Men moet onderdanen leren om zich niet bij volksmenners aan te sluiten
250 Men moet onderdanen leren om de soevereine macht niet in diskrediet te brengen
250 Er moeten dagen #
251 Het eerste onderricht van kinderen is toevertrouwd aan hun ouders

31-05-2022 Openbaar onderwijs

251 Verder dient iedere ##
252 Mensen moet daarom ###
254 Gelijkheid van rechten #
255 […] als er belasting ##
- BTW : Omzetbelasting is een indirecte belasting die een overheid heft op de verkoop van producten of diensten.
255 Als gevolg #
255 Voor de mensen #

255 Wat is een goede wet? Een goede wet is #
256 […] is een wet ##

256 Een soeverein moet ook ##
257 De taken en plichten #
258 Voorts is het zaak dat de soeverein goede raadgevers kiest
258 […] dat er voor de studie van de politiek ##

259 Een legeraanvoerder dient, zoals het betaamt, door zijn soldaten

06-06-2022 In de leefwereld van Hobbes is oorlog volledig verweven met zijn denken

260 De verplichtingen die soevereine heersers ###

Hoofdstuk 31 Over het natuurlijk koninkrijk van god

261 In hetgeen ik #
- toonde ik voldoende #
  - een anarchie is en een toestand van oorlog;
  - dat de natuurwetten #
  - dat een staat zonder soevereine macht #
  - en dat de onderdanen #
  - zolang hun
261 Voor de volledige kennis ##

261 Of mensen nu willen of niet ##

06-06-2022 Vanaf dit punt lopen de meningen van Hobbes en mijzelf zo ver uiteen dat de aantekeningen van dit boek zeer summier worden. Ik ben een agnost, en voor mij is de bijbel gewoon een boek net zoals de I Tjing, de Koran, of de Ethica van Aristoteles

262 De menselijke wetten kennen ##
266 Hobbes gaat uit van het axioma “God bestaat”
269 Omdat woorden (en dus ook ##
270 Tot zover over de instelling ###