071 Rede

de term rede is afkomstig van het Latijnse ratio, maar meer zowel het verstandelijk kenvermogen als de door het verstand achterhaalde grond of reden van iets wordt aangeduid.

In het antieke Griekse denken wordt de rede met het woord nous aangegeven.

Plato onderscheidt drie aspecten van de menselijke ziel:

• begeerte
• het gemoed
• de rede

Met dit laatste kan het redelijke, intelligibele en ideële worden gevat.  De rede heeft tevens een belangrijke ethische regulatieve functie: het moet de drie zielsaspecten op een harmonieuze wijze op elkaar afstemmen en daarbij leiding geven aan de beide andere aspecten.

Aristoteles onderscheidt de “passieve “rede, het vermogen van de geest voor het intelligibele toegankelijk te zijn, en de “actieve “rede, die verantwoordelijk is voor de actuele kennisverwerving. De eenzijdige nadruk op de rede als enige bron van kennis wordt rationalisme genoemd.

In de moderne tijd hebben Descartes en later vooral Locke, Hume en Kant wijsgerig onderzoek gedaan naar de aard, grenzen en mogelijkheid van de rede.

Daarbij onderscheid Kant de theoretische rede, regulatief gericht op wetenschappelijke kennis, en de praktische reden, regulatie gericht op het morele handelen.