II Voortreffelijkheid van karakter

bladzijde 51 tot en met 72

---

• 1 Gewoonte en voortreffelijkheid van karakter
• 2 Welke gewoonten brengen voortreffelijkheid van karakter voort?
• 3 Gedrag en houding
• 4 Voortreffelijkheid van karakter is een soort houding
• 5 Voortreffelijkheid van karakter is een houding die het midden weet te kiezen
• 6 De definitie van voortreffelijkheid
• 7 Vormen van Voortreffelijkheid
• 8 De verhoudingen tussen het midden en de uitersten
• 9 Praktische adviezen om in het midden uit te komen

---

Inleiding bladzijde 52 tot en met 54

---

10-05-2023 Derde sessie begin Boek II

04-10-2023 Vierde sessie

02-11-2023 Vijfde sessie – einde Boek II

.

1 Gewoonte en voortreffelijkheid van karakter

• 55 1103 a 15 Er zijn dus twee soorten     voortreffelijkheid :
  • Die van     intellect 
    • Intellectuele voortreffelijkheid ontstaat en ontwikkelt zich vooral door onderricht;
      • daar zijn bij gevolg ervaring en tijd voor nodig.
  • Die van     karakter
    • Voortreffelijkheid van karakter is daarentegen het resultaat van gewoonte;
      • Vandaar ook dat haar naam in het Grieks maar weinig verschilt van het begrip gewoonte
  • 55 1103 a 27 Ook is het zo dat van al onze natuurlijke eigenschappen wij eerst het vermogen bezitten en pas later de overeenkomstige activiteiten uitoefenen
    • NOOT 3
      • De vermogens zijn in 3 klassen in te delen:
        • aangeboren vermogens (de zintuigen)
      • vermogens die het resultaat zijn van gewoonte: zoals gitaar spelen (veel doen)
      • vermogens door studie (zoals mijn studie filosofie)
        • Alleen vermogens die het resultaat zijn van gewoonte en studie vereisen de corresponderende activiteiten, de vermogens die aangeboren zijn niet.
• 56 1103 b 7 Verder is het door dezelfde oorzaken, door dezelfde handeling dat elke voortreffelijkheid ontstaat of teloorgaat.
  • Dit is ook het geval met technische vaardigheden: door de gitaar te bespelen ontstaan zowel goede als slechte gitaarspelers.
  • Hetzelfde geldt voor bouwmeesters en alle andere beroepen: door goed te bouwen wordt men een goed bouwmeester, door slecht te bouwen een slechte.
    • Anders hadden we namelijk helemaal geen leermeester nodig en zou iedereen van zijn geboorte af een goed of slecht vakman zijn.
• 56 1103 b 14 Zo is het nu ook met voortreffelijk heden van karakter:
  • Door de manier waarop wij met andere mensen transacties aangaan worden wij rechtvaardig of onrechtvaardig, en door ons herhaalde moedige of angstige gedrag in gevaarlijke omstandigheden worden wij dapper of laf
  • Hetzelfde geldt ook voor het terrein van begeerten en driften:
    • Sommige mensen worden matig en bedaard, andere onmatig en driftig, al naar gelang ze zich op dat gebied op de ene of op de andere manier gedragen.
  • 56 1103 b 20 Kortom karaktereigenschappen zijn het resultaat van activiteiten die ermee verwant zijn

.

2 Welke gewoonten brengen voortreffelijkheid van karakter voort?

• 56 [“¦] 1103 b 28 [“¦] Dit onderzoek is er [“¦] niet op gericht te weten wat voortreffelijkheid is, maar voortreffelijk te worden; anders zou het van geen enkel nut zijn [“¦]
• 57 1103 b 33 De stelling dat men moet handelen in overeenstemming met de rechte rede is algemeen aanvaardbaar
  • NOOT 4
    • De term “rechte rede” vindt men ook bij Plato, Pheado 73a 10 en 94 a 1, maar in een andere betekenis
• 57 1104 a 5 [“¦] op het gebied van handelen één van wat nuttig is staat, evenals op het gebied van de gezondheid, niets vast en is niets onveranderlijk.
• 57 1104 a 6 Geldt dit al voor een algemene uiteenzetting, een uiteenzetting over individuele gevallen moet nog veel verder afzien van nauwkeurigheid. Die vallen immers onder geen enkele vorm van kennis, onder geen enkel pakket van traditionele voorschriften. De handelende persoon moet zelf van geval tot geval nagaan wat de situatie vereist, net als in geneeskunde of navigatie

---

• 57 1104 a 12 In de eerste plaats moeten we [“¦] inzien dat dingen zoals voortreffelijkheid van karakter plegen teloor te gaan door een tekort of een teveel
• 58 1104 a 25 [“¦] en worden in die stand gehouden door een midden

---

• 58 1104 b 9 Voortreffelijkheid van karakter heeft namelijk te maken met gevoelens van genot en pijn.
  • Onder invloed van genot handelen we verkeerd, onder invloed van pijn laten we na het edele te doen.
    • Daarom, zegt Plato, moeten we meteen van jongs af aan zo gevormd zijn dat men vreugde beleeft en pijn ervaart wanneer het behoort: daaruit bestaat de juiste opvoeding.
      • • • • TO DO NOOT 9 Zie ook Plato Wetten 653 a1 – c4
• 58 1104 b 15 Verder hebben voortreffelijkheid van karakter betrekking op handelingen en gevoelens.
  • Nu gaat elk gevoel en elke handeling gepaard met genot of pijn.
• 59 1104 b 17 Een bestraffing is immers een soort medische behandeling, en het is een medische behandeling eigen met tegengestelden te werken.
  • 59 NOOT 10
    • Zie voor de de gedachte dat de straf bijdraagt tot genezing ook Plato, Gorgias 480 aa6 e 6.
      • Het behoort tot de traditionele uitgangspunten van de antieke geneeskunde, zoals bekend uit het werk van Hippocrates, dat een ziekte kan worden genezen met behulp van de tegendelen van bepaalde symptomen, bijvoorbeeld koorts (warmte) met behulp van verkoeling (koude).
  • 59 1104 b 25 Sommigen definiëren voortreffelijkheden van het karakter als vormen van onverstoorbaarheid en rust: zij het niet terecht, omdat zij zonder specificatie beweren, zonder daaraan toe te voegen in welke zin die wel en niet geboden zijn, wanneer wel en niet, en wat men daar verder nog aan toe kan voegen.
    • Wij nemen dus aan dat het genoemde type van voortreffelijkheid in staat is met betrekking tot gevoelens van genot en pijn het beste te doen, en dat slechtheid juist het omgekeerde doet.
  • 59 1104 b 30 Ook de volgende punten kunnen ons nog helderheid verschaffen omtrent die hetzelfde thema:

    • Het edele     ten opzichte van   het schandelijke

    • Het nuttige   ten opzichte ervan het schadelijke

    • Het aangename ten opzichte van   het pijnlijke

      • Ten aanzien van al deze objecten nu volgt een goed mens de rechte weg en een slecht mens de verkeerde.
        • Dit is vooral duidelijk in het geval van genot.
        • Genot is immers gemeenschappelijk aan mens en dier en het vergezeld alle voorwerpen van keuze:
          • want ook het edele en het nuttige blijken aangenaam te zijn
• 59 1105 a 5 Genot en pijn vormen ook de maatstaf waarmee wij, sommige meer dan anderen, onze handelingen beoordelen.

---

• 60 1105 a 15 We zijn dus tot de de volgende vaststellingen gekomen:
  • Voortreffelijkheid heeft betrekking op gevoelens van genot en pijn;
  • De handelingen die voortreffelijkheid voortbrengen zijn dezelfde die haar versterken en als ze niet tot eenzelfde einde worden gebracht haar doen verdwijnen; en
  • de handelingen die voortreffelijkheid hebben voortgebracht zijn dezelfde waarin zij haar activiteit aan de dag legt

 

10-05-2023 einde derde sessie

04-10-2023 begin vierde sessie

.

3 Gedrag en houding

• 60 1105 a 18 Hoe komen wij ertoe te beweren
  • dat men rechtvaardig moet handelen om rechtvaardig te worden
  • en matig moet handelen om matig te worden?
• 60 1105 a 27 Wat de vaardigheden voortbrengen heeft namelijk zijn waarde in zichzelf;
  • het volstaat dus dat die producten uiteindelijk een bepaalde kwaliteit bezitten.
  • Handelingen overeenkomstig de voortreffelijkheid daarentegen zijn niet zonder meer rechtvaardig of matig als zij zelf een bepaald karakter bezitten;
  • ook de handelende persoon moet een bepaalde innerlijke houding bezitten wanneer hij die handelingen verricht.
  • Ten eerste moet hij weten wat hij doet.
  • Ten tweede moet hij bewust kiezen voor wat hij doet en de handeling kiezen omwille van haarzelf.
  • Ten derde moet hij handelen vanuit een vaste, onveranderlijke innerlijke houding.

04-10-2023 ……. het handelen

04-10-2023 – een zekere training in handelen is noodzakelijk. Je kunt niet altijd aan de zijkant blijven staan. Ga ik ook op de A 12 in Den Haag zitten?

04-10-2023 Aristoteles gebruikt vaak cirkel redeneringen

04-10-2023 — Marx – De filosofen hebben de wereld slechts verschillend geïnterpreteerd; het komt er op aan haar te veranderen.

04-10-2023 —- Je kunt niet rechtvaardig leven zonder te handelen

• 61 1105 b 1 Als men technische vaardigheden wil bezitten tellen deze voorwaarden niet; het enige wat dan is vereist is kennis
• 61 1105 b 2 Voor het bezit van voortreffelijkheden is kennis echter van weinig of geen belang, andere voorwaarden daarentegen zijn zeer belangrijk, ja het allerbelangrijkste, omdat het bezit van voortreffelijkheid juist het resultaat is van herhaald rechtvaardig of matig gedrag.

04-10-2023 —- Corrie – het gulden midden –  ::: meedoen met de mode

04-10-2023 —- Corrie – nooit vliegen? Wat als je een zoon/dochter in de V.S. hebt? Met de boot duurt het 6 weken …

04-10-2023 —- Voor kennis heb je toch een zeker iq nodig.

• Discussie over een intelligent iemand t.o.v. een mens met zeer weinig hersen-capaciteit.

• Kan de laatste toch rechtvaardig handelen?

---

• 61 1105 b 10 Men zegt dus recht dan de mens rechtvaardig wordt door rechtvaardig te handelen en matig doelmatig te handelen. Wie niet zo handelt maakt zelfs niet de minste kans ooit voortreffelijk te worden.
• 61 1105 b 12 In plaats van rechtvaardig overmatig te handelen vluchten de meeste mensen evenwel in theoretische discussie;
  • zij verbeelden zich dat ze aan filosofie doen en dat ze op die manier voortreffelijke mensen zullen worden.
    • Zij gedragen zich om zo te zeggen als zieke mensen die aandachtig naar hun dokter luisteren, maar geen van zijn voorschriften opvolgen.
      • Net zomin als het lichaam van deze laatsten door zo’n behandeling gezond zal worden, zal het karakter van de eerstgenoemden door zo’n manier van filosoferen de juiste houding verwerven.

.

---

02-11-2023 Begin vijfde sessie

4 Voortreffelijkheid van karakter is een soort houding

• 61 Wat is voortreffelijkheid van karakter?
• 61 1105 b 20 Er zijn drie soorten psychische verschijnselen:
  • Blz 62:

  • Emoties

    • Met      emoties  bedoelt Aristoteles:
      • begeerte, woede, angst, durf, afgunst, vreugde, liefde, haat, verlangen, wet ijver, medelijden,
      • kortom alle gewaarwordingen
        • die gepaard gaan met
        • genot of
        • pijn

02-11-2023 Twee mensen waarvan allebij hun knie met een moker worden bewerkt. Is er dan een minimum aan pijn aan ieders knie?

• • Vermogens

    • Met     vermogens  bedoelt Arsitoteles de verschijnselen waardoor men kan zeggen dat wij die emoties kunnen ervaren, bijvoorbeeld wat ons in staat stelt woede, pijn of medelijden te voelen.

  • Houdingen 

    • Onder    houdingen  verstaat Aristoteles de verschijnselen waardoor we ons goed of slecht tot die emoties verhouden

 

• 62 1106 a 11 Als voortreffelijkheden dus geen emoties of vermogen zijn, blijft als enige mogelijkheid over dat ze innerlijke houdingen zijn.

02-11-2023 Voortreffelijkheid kun je niet zien . . .

.

5 Voortreffelijkheid van karakter is een houding die het midden weet te kiezen

• 63 1106 a 25 In elke continue en dus oneindig deelbare grootheid kan men namelijk een groter, een kleiner of een gelijk deel onderscheiden, en dat zowel met betrekking tot het object zelf als met betrekking tot ons. gelijke deel is dan een soort midden tussen een teveel en een tekort.
  • NOOT 19 De voortreffelijke handeling wordt hier vergeleken met een harmonisch kunstwerk.
    • De achtergrond vormen klassiek Griekse opvattingen van proportie en harmonie zoals toegepast in beeldhouwkunst, architectuur en andere schone punten.
    • In die context worden begrippen als “midden” en “harmonie” uitgedrukt in verhoudingsgetallen, als getalsmatige proporties van kwantitatieve en dus meetbare grootheden.
  • 63 1106 a 30 Met het midden van het object bedoel ik het punt dat op gelijke afstand tot de beide uitersten staat; en dat punt is één en hetzelfde voor iedereen.

02-11-2023 Zie ook “de gulden snede”  https://nl.wikipedia.org/wiki/Gulden_snede

---

• 64 1106 b 15 Voortreffelijkheid nu, evenals de natuur, is preciezer en beter dan elke technische vaardigheid.
  • En dus moet zij op het midden gericht zijn.
  • Ik heb het hier uiteraard over voortreffelijkheid van karakter.
  • Die heeft immers betrekking op emoties en handelingen, en daarbij zijn een teveel, een tekort en een midden mogelijk

02-11-2023 Kenmerken van voortreffelijkheid

• 64 1106 b 20
  • Deze gevoelens op
    • het juiste ogenblik ervaren, om
    • de juiste dingen, tegenover 
    • de juiste personen, met 
    • de juiste bedoeling, en op 
    • de juiste manier,
      • dat is tegelijk het midden en het beste,
      • en dat is precies wat voortreffelijkheid kenmerkt

02-11-2023 (dis)proportioneel :: Hoe te handelen door het Israelische leger na de aanval van Hamas?

---

• 64 1106 b 30 Verder kan men op veel manieren foutief handelen (zoals de pythagoreëers het al voorstelden behoort het kwaad tot het onbegrensde en het goede tot het begrensde) terwijl er maar één manier is om het juiste te treffen.
  • Daarom is het ene ook gemakkelijk en het andere moeilijk: het doel missen is gemakkelijk, het treffen is moeilijk.
  • Ook om deze reden zijn er het teveel en het tekort kenmerkend voor slechtheid en het midden voor voortreffelijkheid:
    • “goed is men op éen manier, slecht op een keur van manieren“

02-11-2023 Tel tot tien . . .

.

6 De definitie van voortreffelijkheid

• 65 1107 a 1 Voortreffelijkheid is dus een karakter houding die ons in staat stelt een keuze te maken en die het midden houdt met betrekking tot ons, een midden dat bepaald wordt door de rede, Ik wil zeggen, zoals een verstandig mens het zou bepalen
  • Het is een midden tussen twee slechte eigenschappen waarvan de ene wordt gekenmerkt door een teveel en de andere door een tekort.
• 65 1107 a 8 Toch is het niet mogelijk bij elke handeling en bij elk gevoel een midden te onderscheiden. Er zijn er namelijk waarvan alleen de naam al impliceert dat ze slecht zijn,
  • bijvoorbeeld leedvermaak, schaamteloosheid,  afgunst,
    • en onder de handelingen overspel, diefstal en moord.
      • Al deze in dergelijke gevoelens in handelingen danken hun naam daaraan dat zij zelf slecht zijn, niet het teveel in het tekort aan elk van hen. Er is bijgevolg onmogelijk zich met betrekking tot deze ooit juist te gedragen;
        • Hier is men altijd fout

.

7 Vormen van Voortreffelijkheid

• 66 Zie voor het schema de ethica eudemia 1220 b

Opvliegendheid	Geesteloosheid	Zachtheid
Overhaastheid	Lafheid	Moed
Schaamteloosheid	Schroom	Bescheidenheid
Losbandigheid	Ongevoeligheid	Matigheid
Jaloezie	(naamloos)	Gerechtvaardigde verontwaardiging
Winst	Verlies	De rechtvaardige
Verkwisting	Gemeenheid	Vrijgevigheid
Opschepperij	Eigen afschrijving	Oprechtheid
Vleierij	Norsheid	Vriendelijkheid
Onderdanigheid	Koppigheid	Waardigheid
Luxe	Uithoudingsvermogen	Hardheid
Trots	Kleinheid van geest	Grootheid van geest
Extravagantie	Armoede	Pracht
Rascaliteit	Eenvoud	Wijsheid

• 66 1107 b 1
  • Durf – dapper – angst

02-11-2023 Deugden Roekeloos Dapper  (Vermetel) Laf Wellust Matigheid Lusteloosheid Verspilling Mildheid Gierigheid

• 66 1107 b 5 Bij gevoelens van     genot en     pijn (niet bij alle zonder onderscheid, en bij pijn minder dan bij genot) is het midden matigheid en teveel onmatigheid.
  • Mensen die te weinig openstaan voor gevoelens van genot komen nauwelijks voor,
  • en daarom heeft dat soort mensen ook niet eens een eigen naam. Maar we kunnen ze ongevoelig noemen.

---

• 66 1107 b 10 Bij het geven en verkrijgen van geld is het midden vrijgevigheid, het teveel en het tekort zijn verkwisting en gierigheid
• 67 1107 b 15 Onze houding ten aanzien van materieel bezit kan nog andere vormen aannemen, met royaal optreden als midden. Het teveel is slechte smaak , het tekort krenterigheid.
  • Wat aanzien in smaad betreft is het midden fierheid; het teveel kan men verwarmt hij noemen, het tekort is nederigheid
• 67 1108 aa 5 Ook gevoelens van woede laten een teveel, een tekort en een midden toe.
  • Deze houdingen hebben eigenlijk geen specifieke naam. aangezien we de mens die het midden houdt bedaard noemen nu we het midden bedaardheid noemen.
    • Wat de extremen betreft kunnen we hem die te ver gaat opvliegend noemen en zijn slechte eigenschap opvliegendheid, en degene die niet ver genoeg gaat gelaten en het tekort gelatenheid.

---

• 68 1108 a 20 Wat de waarheid rest kunnen we de persoon die het midden houdt oprecht noemen en dat midden oprechtheid.
  • Opschepperij – oprecht – quasi-bescheiden
• 68 1108 a 32 Ook bij de gevoelens en op het gebied van de emoties bestaat er een midden.
  • Schaamte is immers wel geen voortreffelijkheid, maar toch wordt ook een mens met schaamtegevoel geprezen.

.

8 De verhoudingen tussen het midden en de uitersten

• 69 1108 b 12 Op elk gebied zijn er dus 3 houdingen:
  • twee slechte eigenschappen komen waarvan de ene in een teveel en de ander in een tekort bestaat,
  • en een goede eigenschap, het juiste midden

---

02-11-2023 :: zie bladzijde 349 : de voortreffelijke eigenschappen van het karakter

---

• 69 1108 b 20 En een vrijgevig mens lijkt in vergelijking met een vrek een verkwister en in vergelijking met een verkwister een vrek.

---

• 70 1108 b 30 Bovendien blijkt er in sommige gevallen een zekere overeenkomst te bestaan tussen één van de uitersten en het midden;
  • Vermetelheid lijkt bijvoorbeeld op dapperheid en verkwisting op vrijgevigheid.
  • Daarentegen vertonen de uitersten onderling de grootste ongelijkheid.
  • de dingen die het verst van elkaar afstaan worden trouwens gedefinieerd als tegengestelden, dus hoe verder dingen van elkaar afstaan, hoe meer ze ook aan elkaar tegengesteld zijn.
• 70 1109 a 1 In sommige gevallen is het tekort het meest tegengesteld aan het midden, in andere gevallen het teveel.
  • Hiervoor zijn twee redenen:
    • De eerste reden heeft met het object zelf te maken.
      • Omdat één van de twee uitersten dichter bij het midden staat en daar meer op lijkt, willen we niet wit maar eerder het andere uiterste tegenover dat midden.
      • Men is het er bijvoorbeeld over eens dat vermetelheid meer op dapperheid lijkt en daar dichterbij staat, terwijl lafheid er minder op lijkt.
      • Daarom beschouwen we lafheid veeleer dan vermetelheid als het tegendeel van dapperheid.
      • Want, zo neemt men aan, wat verder van het midden afstaat is er ook meer aan tegengesteld.
    • De tweede reden heeft haar oorsprong in onszelf
      • Datgene waartoe we van nature meer geneigd zijn is klaarblijkelijk meer aan het midden tegengesteld
      • Zo worden we van nature bijvoorbeeld eerder aangetrokken door genot, en zijn we meer geneigd tot onmatigheid dan door een geordend leven

.

9 Praktische adviezen om in het midden uit te komen

02-11-2023 – – – –  Hoe goed te leven – – – – –

• 71 1109 a 25 Het is dan ook geen sinecure voortreffelijk te zijn. Het is immers een hele opgave in iedere omstandigheid het midden te vinden.
  • Het middelpunt van bijvoorbeeld een cirkel vinden is niet iedereen gegeven, maar alleen wie daar verstand van heeft. Zo ook kan om het even wie woedend worden of geld geven en uitgaven doen: Dat is niet moeilijk;
    • maar woedend worden op en geld geven aan de juiste persoon,
    • in de juiste mate, op het juiste ogenblik met de juiste bedoeling en op de juiste manier,
    • dat is niet iedereen gegeven en ook niet gemakkelijk.
    • Daarom is juist het goede zowel zeldzaam als prijzenswaardig en edel

---

• 72 1109b 21 Hoe ver en hoeveel iemand moet afwijken om bekritiseerd te kunnen worden, het valt niet zo gemakkelijk principieel te bepalen.
  • Dat geldt overigens voor alles wat voorwerp is van zintuiglijke waarneming.
  • Zulke dingen horen tot de afzonderlijke gevallen, en het oordeel daarover berust bij die zintuiglijke waarneming

02-11-2023 Einde vijfde sessie