IV Bestaande staatsvormen

bladzijde 153 tot en met 195 ( 42 bladzijden )

Woensdag 26 januari 2022 – week 4             Vrijdag 25 februari week 8  (inval Oekraïne)            Woensdag 6 april 2022

• 1 Algemene vraagstukken
• 2 Samenvatting en programma
• 3 Classificatie van staatsinrichtingen
• 4 Oligarchie en democratie gedefinieerd
• 5 Vormen van oligarchie
• 6 Oorzaken van de verschillende vormen van democratie en oligarchie
• *** Met betrekking tot democratie
• *** Met betrekking tot oligarchie
• 7 Aristocratie
• 8 Politeia in vergelijking met aristocratie
• 9 Politeia als mengvorm tussen democratie en oligarchie
• 10 Vormen van tirannie
• 11 De best mogelijke staatsvorm
• 12 Staatsvorm en aard van de bevolking
• 13 Instandhouding van verschillende staatsvormen 
• 14 Beraadslagend lichaam 
• 15 Uitvoerende macht
• 16 Rechterlijke macht

---

De beste regeervorm is die van het midden: het compromis Kiesstelsel: zetel per persoon zetel voor een partij

De beste burgers moeten regeren. Regeren is een vak

---

Inleiding

• 154 – 157

---

.

1 Algemene vraagstukken

• 159 1288 b 10 In al die vakken en wetenschappen die niet een deelgebied maar één bepaalde klasse van onderwerpen volledig bestrijken, is het de taak van één wetenschap te bekijken wat bij elk van die klassen past
• 159 1288 b 21 […] wat staatsinrichting betreft de taak is van één en dezelfde wetenschap
  • in de eerste plaats te onderzoeken wat is de beste staatsvorm is, dat wil zeggen, hoe deze moet zijn om, mits niet belemmerd door factoren van buitenaf, het ideaal zo dicht mogelijk te benaderen
  • ten tweede welke vorm past bij welke mensen
  • ten derde welke de beste is uitgaande van de bestaande situatie
• 160 1289 a 15 Wetten moeten namelijk worden aangepast aan de staatsvorm en niet staatsvormen aan wetten

29-09-2021 Ideaal van een westerse democratie †’ anno 2021 met als STAATSVORM †’ grondwet †’  tweede kamer †’ eerste kamer

.

2 Samenvatting en programma

personen	Corrupte vorm (ten gunste van een elite)	Ten gunste van allen:
1	Tirannie	Monarchie
klein aantal	Oligarchie	Aristocratie
groot aantal	Democratie	Politeïa

• 161 1289 a 25 In ons eerste onderzoek over staatsvormen hebben we drie juiste vormen onderscheiden, koningschap, aristocratie en Politeïa
• 161 1289 b 9 […] als men de goede vorm bekijkt, democratie de minste is, maar bekijkt men de slechtste vorm, dan is zij de beste.
  • NOOT 10
    • alleenheerschappij berust op voortreffelijkheid bij één persoon,
    • aristocratie op die van een aantal personen
• 162 1289 b 12 Hoeveel variëteiten van staatsvormen zijn er, aangenomen dat er inderdaad verschillende vormen van democratie en van oligarchie bestaan?
• 162 1289 b 15 Welke staatsvorm benadert  de feitelijke praktijk het dichtst en welke is na de beste staatsvorm het meest verkieslijk, en voor het geval dat er nog een andere is die aristocratisch van karakter en goed ingericht is, maar toch voor de meeste staten geschikt is, welke is die dan?
• 162 1289 b 18 Welke van de andere staatsvormen is voor welke staten verkieslijk – sommige soorten mensen zullen misschien een democratie veel eerder dan een oligarchie nodig hebben, en andere juist omgekeerd? Hoe moet iemand tewerk gaan wil hij zo’n staatsvorm invoeren, dat wil zeggen de diverse vormen van democratie en van oligarchie?

Volgens Hobbes zijn er maar 3 staatsvormen :

• monarchie (dit vindt Hobbes de beste)
• democratie
• aristocratie 

.

3 Classificatie van staatsinrichtingen

• 162 1289 b 27      Politeïa      wordt vertaald als    staatsinrichting 

162 1289 b 28 /// JST Om te beginnen zien we namen dat de polis overal is opgebouwd uit huishoudens, en vervolgens dat van die veelheid van mensen noodzakelijkerwijs sommige welgesteld zijn, anderen onbemiddeld en een derde groep iets daar tussenin, en dat de welgestelden wapens bezitten en de onbemiddelde niet. ook zien we dat een deel van de bevolking bestaat uit boeren, een deel uit kooplui en een deel uit handarbeiders. En onder de aanzienlijke zijn er weer verschillen in rijkdom en omvang van vermogen

• 163 1290 a 15 Gewoonlijk neemt men aan dat er twee staatsinrichtingen zijn.
  • Zoals we spreken van noordenwind en zuidenwind, en alle andere winden afwijken van die twee noemen, zo denkt men ook dat er maar twee staatsvormen zijn: democratie en oligarchie.

26-01-2022 Dit staat haaks op de eerdere bewering dat er 6 staatsvormen zijn

• • Aristocratie beschouwt men namelijk als een vorm van oligarchie, omdat zijn regering van weinigen is, en de zogeheten Politea als een soort democratie; net zoals men van de winden westenwind als een soort van noordenwind en oostenwind als een soort van zuidenwind beschouwt

.

4 Oligarchie en democratie gedefinieerd

Delen van de staat Vormen van democratie

Vierde boek – Hoofdstuk 4 : bladzijde 155 : TO DO

• 164 1290 a 30 Men moet niet (zoals sommigen tegenwoordig doen) eenvoudigweg van democratie spreken overal waar de meerderheid het soevereine gezag heeft, want ook in oligarchieën en elders heeft de meerderheid het gezag, en evenmin van oligarchie spreken overal waar het soevereine gezag in de stad bij een klein aantal berust.
  • Immers als in een polis de hele bevolking 1300 burgers zal omvatten, onder wie 1000 rijken, en die rijken zouden de resterende 300, die weliswaar arm waren maar vrij geboren en ook overigens hun gelijken, niet toelaten tot het bestuur van de polis, dan zou niemand dit bewind democratisch noemen
  • En zo ook, als er een klein aantal armen was hij niettemin sterker waren dan de welgestelde meerderheid: niemand zou deze staatsinrichting een oligarchie noemen, als de  anderen, de rijken, geen toegang hadden tot bestuurlijke vaardigheden
  • Dan moeten we dus liever zeggen dat er sprake is van een democratie wanneer het gezag berust bij geboren een en van een oligarchie wanneer hij berust bij de rijken, waarbij het alleen een bijkomstig verschijnsel is dat de ene groep talrijk een de andere groep gering in aantal is: in het algemeen zijn er immers vrij geboren een talrijk, rijk en schaars

rijken	armen	De 300 armen zijn van zijn niet toegelaten tot het bestuur van de polis Een beperkt aantal burgers heeft de macht
1000	300

• 164 1290 b5 Anders zouden we namelijk ook een oligarchie hebben als bestuursambtenaren werden verdeeld naar lichaamslengte . . . . (volgens Aristoteles gebeurde dat in Ethiopië)
• 165 1290 b 15 Er is pas sprake van democratie wanneer een vrij geboren maar onbemiddelde meerderheid de regeringsmacht uitgeoefend,
  • en van oligarchie wanneer aan rijke minderheid van goede afkomst die doet

• 165 1290 b  25 Als we ons ten doel zouden stellen de verschillende diersoorten vast te stellen, zouden we eerst bepalen waarover ieder dier noodzakelijkerwijs moet beschikken, bijvoorbeeld over een aantal zintuigen, middelen om voedsel te verwerken en op te nemen, zoals een bek en een maag, en daarbij lichaamsdelen waarmee elk zich kan bewegen.

02-10-2021 Aristoteles begint hier met een vergelijking met een dier, volgens mij een onjuiste vergelijking : Er zijn wezens: dieren en zoogdieren, en van de zoogdieren is de homo sapiens de enige die zijn kont afveegt. Vergelijk Frans de Waal.

02-10-2021 Een dier kan niet praten

• 165 1290 b Een polis bestaat uit meerdere onderdelen:
  • (1) Boeren:
  • (2) Handarbeiders:
  • (3) Kooplieden: inkoop en verkoop van goederen
• 166 1291 a 5
  •  (4) Vrije dagloners:
  • (5) Wachters : soldaten : deze moeten het land verdedigen
    • Dit onderdeel is net zo nodig als de anderen, wil de bevolking niet door aanvallers van buiten tot slaaf gemaakt worden
  • (6) Wapendragende burgerij : krijgsmacht
    • ?? Klopt deze indeling –> Ja: vrijwel 1 op 1 
    • 166 1291 a 15 […] alsof iedere staat omwille van de noodzakelijke levensbehoeften tot stand is gebracht en niet veeleer omwille van wat edel is, en alsof hij even dringend behoefte heeft aan schoenmakers als aan landbouwers
• 167 1291 a 35
  • (7) Welgestelden : die met inzet van eigen vermogen publieke diensten verrichtten voor de staat

26-01-2022 Heinsbroek met Jaguar

• • (8) Overheidsdienaren : ambtenaren
    • Zonder bestuursambten kan een polis niet bestaan
  • (9) Beleidsbepalers : deze bepalen het beleid : vergelijk de tweede kamer
  • (10 Rechters : rechterlijke macht
  • (11) Staatsman : regering
• 167 1291 b 1 Als in een polis al deze taken inderdaad moeten worden vervuld, en wel op een deugdelijke en rechtvaardige manier, dan moet ook een aantal burgers beschikken over de kwaliteiten van een staatsman
  • NOOT 39:
    • Zij moeten beschikken over wat wij politiek inzicht noemen

02-10-2021 16-03-2022 Had Stalin politiek inzicht? Ja, maar dit is de verkeerde vraag. Hij was een dictator EN hij had in zoverre inzicht dat hij tegenstanders genadeloos uitschakelde

• 167 1291 b 1 De andere capaciteiten kunnen volgens velen verenigd zijn in dezelfde personen. Zo kunnen dezelfde personen zowel soldaat zijn als landbouwer en handwerksman, en ook nog als lid van de vergadering het beleid bepalen en rechtspreken; en deze maken allen aanspraak op voortreffelijkheid, en denken voor de meeste ambten capabel te zijn. Maar het is niet mogelijk dat dezelfde personen tegelijk arm en rijk zijn, en daarom worden deze, de welgestelden en de onbemiddelde, als de constituenten bij uitsteek van een polder beschouwd

02-10-2021 Dus als je rijk bent heb je tijd om te besturen . . .

• 167 1291 b 10 Het gevolg is dat men de staatsinrichtingen conform de dominantie van deze groepen vastlegt, en zo ontstaat de opvatting dat er maar twee staatsvormen zijn: democratie en oligarchie

• 168 1291 b 30 De eerste vorm van democratie is die welke haar naam vooral dankt aan haar principe van gelijkheid
• 168 1291 b 35 Als namelijk, zowel wel verondersteld, vrijheid en gelijkheid het best vertegenwoordigd zijn in een democratie, dan zal dit het meest het geval zijn als iedereen zoveel mogelijk op gelijke voet deel heeft aan de rechten en plichten van een burger. En omdat het volk een meerderheid vormt, en het besluit van de meerderheid rechtskracht heeft, moet dit noodzakelijkerwijs een democratie zijn

• 168 1291 b 40 Een tweede vorm van democratie is die waarin toegankelijke bestuursambtenaar berust op welstand, maar de hoogte hiervan wordt beperkt. Wie aan de eis voldoet heeft het recht aan het bestuur deel te nemen, maar wie dit minimum kwijtraakt verliest ook dit recht

• 168 1292 a 1 Een derde vorm van democratie houdt in dat iedereen wiens afkomst buiten twijfel staat bestuursambtenaar kan bekleden, maar dat de wet regeert

• 168 1292 a 3 Een vierde vorm (waarbij eveneens de wet regeert) houdt in dat burgerrecht zonder meer toegang geeft tot bestuursambtenaar

• 168 1292 a 5 Een vijfde vorm van democratie verschilt van de vorige alleen doordat hier niet de wet maar het volk soeverein is: een situatie die optreedt wanneer in plaats van de wet volksbesluiten  rechtskracht hebben
  • De oorzaak daarvan zijn volksleiders.
    • In steden met een democratisch regime dat aan de wet ondergeschikt is, heeft een volksleider namelijk geen kans; integendeel, daar zitten de beste burgers in het dagelijks bestuur.
    • Op plaatsen waar de wetten niet soeverein zijn, daar krijgen volksleiders hun kans.
    • Het volk wordt dan tot een alleenheerser, één persoon samengesteld uit velen, want de meerderheid is er soeverein, niet als individuen maar als collectief
  • NOOT 46
    • De Griekse term “demagoog“, letterlijk “volksleider” verwijst naar een invloedrijk spreker die wordt gesteund door het volk of een deel van het volk
• 169 1292 a 20 […] en volksleider en vleier zijn dezelfde personen in dezelfde rol: elk van beiden heeft in zijn omgeving de grootste invloed, de vleier bij de tiran, de volksleider bij zulke massa’s. De volksleiders zijn ervoor verantwoordelijk dat volksbesluiten, niet wetten, rechtskracht hebben
• 169 1292 a 30 De kritiek dat zo’n democratie geen echte staatsinrichting is lijkt wel gerechtvaardigd: waar niet de wet regeert is geen sprake van staatsinrichting
• 169 1292 a 30 Dus als democratie inderdaad door de staatsvormen gerekend mag worden, dan is het duidelijk dat deze beschreven inrichting (waarin alles wordt bepaald bij volksbesluit) niet eens een democratie in eigenlijke zin is: geen volksbesluit kan immers algemene draagwijdte hebben

.

5 Vormen van oligarchie

• 169 1292 a 40 Eén vorm van oligarchie is die waarin toegang tot bestuursambtenaar is gebonden aan zo’n hoge vermogens kwalificaties, dat hierdoor de onbemiddelde meerderheid uitgesloten wordt, en alleen degenen die zulke welstand bezit de mogelijkheid heeft in de staatsinrichting een rol te spelen
• 170 1292 b 1 Een tweede vorm van oligarchie is die waarbij de bezetting van anderen afhankelijk is van hoge vermogenskwalificaties, en vervolgens vacatures opgevuld worden door coöptatie
• 170 1292 b 5  Een derde vorm van oligarchie is die is die waarbij ambten overgegaan van vader op zoon
• 170 1292 b 5  Een vierde vorm van oligarchie is die waarbij ambten overgegaan van vader op zoon, alleen regeert nu niet de wet maar regenten
• Deze vorm neemt onder vormen van oligarchie dezelfde plaats zien als onder vormen van alleenheerschappij tirannie, en onder vormen van democratie de laatste behandelde. Men noemt haar dynastie

25-05-2022 Fokke: het begrip representatieve democratie

---

• 170 1292 b 15 Dit zijn dus de vormen van oligarchie en van democratie die er bestaan.
  • Daarbij moet worden opgemerkt, dat op verschillende plaatsen het bestel weliswaar staatsrechtelijk niet democratisch is, maar door gewoonte en aangeleerde praktijk de polis toch als een democratie functioneert, terwijl het elders juist staatsrechtelijk meer democratisch is geregeld, maar door aangeleerde praktijk een gewoonte de zaken meer oligarchisch verlopen.
  • Dit treedt vooral op na wisseling van staatsinrichting. een polis gaat niet ineens van de ene vorm op de andere over; de rivaliserende partijen nemen die eerste tijd genoegen met bescheiden macht uitbreiding ter koste van de ander.
  • Het gevolg is dat de wetten blijven wat ze waren, maar de tijd die de staatsinrichting heeft veranderd nu de overhand heeft gekregen

.

6 Oorzaken van de verschillende vormen van democratie en oligarchie

.

*** Met betrekking tot democratie:

• 171 1292 b 26 Deze klassen (boeren en mensen met een bescheiden eigendom) hebben namelijk dankzij hun arbeid genoeg om van te leven

04-10-2021 Dus je MOET tijd hebben om te regeren volgens Aristoteles

= = = Iedereen met een vermogen / welstand kan meedoen aan het regeren, de rest niet . . .  = = =

• 171 1292 b 35 Deze factoren verklaren één vorm van democratie.
• 171 1292 b 35 Een tweede vorm  van democratie berust op het onderscheid dat hierop volgt:
  • dit houdt in dat iedereen wiens afkomst buiten twijfel staat de mogelijkheid heeft bestuursambten te bekleden, maar dat alleen zij die daarvoor de tijd vrij kunnen maken die ook werkelijk doen. Daar heerst in dit type democratie bij gebrek aan inkomsten de wet

• 171 1292 b 40 De derde vorm van democratie houdt in, dat geboren toegang hebben tot de regering, maar daarvan om deze zelfde reden geen gebruik maken, met als noodzakelijk gevolg dat ook in dit type democratie de wet regeert

• 171 1293 a 1 De vierde vorm van democratie heeft zich in de polders historisch het laatste ontwikkeld.
  • Doordat steden namelijk veel groter zijn geworden dan ze aanvankelijk waren en over ruime inkomsten beschikken, en doordat het volk de overhand heeft, heeft iedereen nu toegang tot de bestuursambten.
  • En doordat dankzij presentiegeld op de onbemiddelde over vrije tijd kunnen beschikken, nemen inderdaad ook alle klassen actief deel in de rechten en plichten van een burger.
  • Als het volk in deze positie verkeert, heeft hij daardoor zelfs bijzonder veel tijd, omdat de zorg voor hun eigen prive ondernemingen voor hen niet een belemmering vormt zoals dit wel het geval is voor de vermogende klasse, die daardoor dikwijls gedwongen is verstek te laten gaan in volksvergadering en jury.
  • Hierdoor komt het gezag in de stad bij de onbemiddelde massa te liggen in plaats van beide wetten

.

*** Met betrekking tot oligarchie:

25-05-2022 Actueel is in 2020 het boek “Zeven vinkjes” van Joris Luyendijk

25-05-2022 criterium: ervaring

• 171 1293 a 15  De eerste vorm van oligarchie is wanneer een redelijk aantal personen een vrij beperkt, niet te groot vermogen bezit.
  • Men geeft dan ieder lid van deze bezittende klasse toegang tot de regering, en hun aantal maakt het onvermijdelijk dat het soevereine gezag komt te berusten niet bij deze personen maar bij de wet.
  • Naarmate zijn namelijk verre van de alleenheerschappij af komen te staan, en niet genoeg vermogen hebben om onbezorgd van hun vrije tijd te genieten, zij het ook weer niet zo weinig dat ze uit de staatskas moeten worden onderhouden, is het voor hen onontkoombaar te accepteren dat de wet regeert en niet zijzelf

• 172 1293 a 21 De tweede vorm van oligarchie ontstaat als het aantal vermogenden kleiner is dan in het vorige geval, maar deze een groter vermogen bezitten

• 172 1293 a 27 De derde vorm van oligarchie is de vorm waarbij de bestuursambtenaren in de handen van deze vermogenden blijven krachtens een wet die ze in erf opvolging van vader op zoon laten overgaan

• 172 1293 a 30 De vierde vorm van oligarchie is de derde vorm, die door haar vermogen en de relaties sterk domineert, en daarbij een dynastie benaderd door de alleenheerschappij en het soevereine gezag komt te berusten bij de mensen, niet meer bij de wet.
  • Deze vorm van oligarchie is de tegenhanger van de laatst besproken vorm van democratie

.

7 Aristocratie

• 172 1293 a 35 Naast democratie en oligarchie zijn er nog twee andere staatsvormen, waarvan er één, alleenheerschappij, door iedereen wordt genoemd als een van de vier staatsvormen, tezamen met aristocratie. Dan is er nog een vijfde staatsvorm, de Politea
• 172 1293 b 1 De staatsvorm die met recht        aristocratie  mag heten hebben we eerder besproken:
  • de naam komt alleen die staatsinrichting toe die wordt gevormd door mensen die in hun persoonlijke kwaliteiten de “besten” zijn onder voorbehoud
    • niet alleen maar goed in relatie tot een bepaalde vooronderstelling, om dit is de enige staatsvorm waarin een goed mens tevens een goed burger zonder meer is
    • in alle andere staatsvormen is een mens alleen een goed burger in relatie met die bepaalde staatsvorm
• 172 1293 b 8 Dit neemt niet weg dat er ook staatsinrichtingen aristocratie genoemd worden die ten opzichte van een oligarchische zowel als van de zogenoemde Politea een verschil vertonen:
  • Waar men bestuurders niet alleen naar rijkdom maar ook naar verdienste verkiest, daar is de staatsvorm noch de ene noch de andere en spreekt men van aristocratie
  • Ook in staatsvormen waarin voortreffelijkheid niet doelstelling van publiek beleid is vinden immers mensen die in aanzien staan en hoog geacht worden
  • Ware staatsinrichting tegelijk is gericht op rijkdom, op voortreffelijkheid en op de wil van het volk, zoals in Carthago, daar is deze dan ook aristocratisch, en evenals op plaatsen waar, zoals in Sparta, alleen op de twee factoren voortreffelijkheid en volkswil wordt gelet, met als uitkomst een mengsel van het tweetal democratie en aristocratie
  • Dit levert naast het eerste en beste type-aristocratie nog twee typen op, met als derde daarvan nog die variëteiten van wat men Politea noemt hij meer de kant van oligarchie opgaan

.

8 Politeia in vergelijking met aristocratie

---

Zie bladzijde 155 In dit hoofdstuk komt de Politeïa aan de orde. De Grieken kenden geen grondwet. Politeïa is een mengvorm die meer tot democratie neigt: zie het schema :  Politeïa : ten gunste van allen: groot aantal. Aristocratie is burgerrechten die  zijn gebaseerd op voortreffelijkheid

---

• 173 1293 b 25 Rest ons het te hebben over wat men noemt Politea en over tirannie.
  • Hoewel deze Politeïa evenmin als de zojuist besproken vormen van aristocratie een ontaarding is hebben we deze volgorde gekozen, omdat in feite alle staats inrichtingen tekortschieten ten opzichte van de meest juiste staatsvorm
  • Het ligt voor de hand tirannie als laatste te bespreken omdat deze het minst van allemaal staatsinrichting is, terwijl staatsinrichting toch het voorwerp van ons onderzoek is

04-10-2021 Vergelijk het “beroep” van politicus eens met het beroep van een timmerman of een arts

• 174 1293 b 35 De      Politeïa    is een mengvorm van oligarchie en democratie.
  • De gewoonte bestaat alleen die vormen Politea te noemen die meer door democratie neigen, en die welke meer tot oligarchie neigen aristocratie te noemen, omdat goede opvoeding en goede afkomst vaker bij de meer welgestelden worden aangetroffen
• 174 1293 b 40 Bovendien beschikken welgestelde mensen al over de goederen waardoor delinquenten hun misdrijven plegen; vandaar dat zij ook aanzienlijk en edel worden genoemd.

25-05-2022 Zie Marx : onderbouw

• • Gezien het feit dat een aristocratische staatsinrichting ernaar streeft doorslaggevende politieke invloed te geven aan de beste burgers, beweert men dat ook oligarchieën overwegend uit edelen bestaan

• 174 1294 a 1 Het lijkt een onmogelijkheid dat een polis die niet door de besten wordt geregeerd maar door slechte mensen, over een goede rechtsorde beschikt, en al even onmogelijk dat een polis die niet over een goede rechtsorde beschikt niettemin door de besten wordt geregeerd
• 174 1294 a 5 Er is immers geen rechtsorde wanneer er weliswaar goede wetten zijn opgesteld maar men zich er niet aan houdt
• 174 1294 a 5 Daarom moeten we aannemen dat één ingrediënt van een goede rechtsorde is
  • dat men de wet gehoorzaamt
  • en een tweede dat de wetten waar men zich aan houdt terecht zijn ingesteld

25-05-2022 redelijke wetten

25-05-2022 nepwetten

• 174 1294 a 10 Aristocratie lijkt vooral in te houden dat bestuurders ambten worden toegedeeld na persoonlijke voortreffelijkheid;
  • het onderscheidende kenmerk
    • van aristocratie is immers voortreffelijkheid,
    • dat van oligarchie rijkdom,
    • en van democratie vrijheid
• 174 1294 a 17 In zowat alle steden lijkt immers de plaats die toekomt aan voortreffelijke mensen in feite te worden ingenomen door welgestelden.
  • Maar in werkelijkheid zijn er drie criteria waarop men zijn aanspraak op gelijkheid in burgerrechten kan baseren:
    • vrijheid
      • rijkdom
        • voortreffelijkheid
          • edele afkomst is een uitvloeisel van rijkdom en voortreffelijkheid

25-05-2022 Er kunnen ook teveel organen zijn?

.

9 Politeia als mengvorm tussen democratie en oligarchie

• 175 1294 a 30 Laten we in aansluiting hierop uitleggen hoe naast democratie een oligarchie de zogenaamde Politea ontstaat en welke maatregelen daartoe vereist zijn.
  • Tegelijk zullen dan de kenmerken aan het licht komen, waardoor democratie en oligarchie worden gedefinieerd.
  • We moeten namelijk eerst het onderscheid tussen deze twee vaststellen en vervolgens door van elk een als het ware complementair deel te nemen en synthese van beide maken
    • NOOT  62
      • Aristoteles spreekt van een symbolon, oorspronkelijk een van twee complementaire stukken van een potscherf die dienst doen als herkenningsteken

• Er zijn 3 specifieke vormen
  1. 175 1294 a 36 Zowel democratie als oligarchie nemen de wettelijke bepalingen over die elk van beide hanteert, bijvoorbeeld waar het de rechtspraak betreft.
     • Zo wordt in een oligarchie aan welgestelden een boete opgelegd als zij geen zitting nemen in een jury, terwijl voor onbemiddelden niet in een presentiegeld is voorzien;
     • Daarentegen krijgen in een democratie onder middelen wel presentiegeld en welgestelden geen boete.
     • Een midden hiertussen waarbij beide aandeel hebben is dat men beide regelingen toepast.
     • Vandaar dat dit past in de mengvorm van beide die een Politea is
  2. 176 1294 b 5 Met democratie en oligarchie een gemiddelde te nemen van wat elk van beide voorschrijft
     • zo geldt bijvoorbeeld voor toegang tot de volksvergadering in een democratie een heel lage of zelfs helemaal geen vermogenskwalificatie, in een oligarchie juist een hogere
     • als gemene deler kan hier niet een van beide dienen maar het gemiddelde tussen beide
  3. 176 1294 b 10 Een derde manier ontleent elementen aan beide:
     • een deel oligarchische wetgeving is gecombineerd met een deel democratische
     • zo geldt het bijvoorbeeld als democratisch, bestuursambten toe te wijzen door loting en zonder vermogens drempel; als oligarchisch, ze toe te wijzen door verkiezingen, met zo’n drempel. Dat is het kenmerkend voor aristocratie en Politea uit elk van deze twee 1 bestanddeel te kiezen, uit oligarchisch de verkiezing in bestuursambten en uit de democratie het ontbreken van een drempel
       • 176 1294 b 15 NOOT 63
         • Zie voor de gedachte dat in het midden de uitersten zichtbaar zijn Aristoteles, de ziel 424 a 6-7 en ethica eudemia 1234 b 5-6.
         • Dat juist het voortreffelijke middel is tussen twee uitersten zit Aristoteles uiteen in Ethica 1108 b 1109 b 26

---

• 176 1294 b 20 Dit is het geval bij de staatsinrichting van Sparta.

• • Veel mensen betogen dat deze als een democratie moet worden aangemerkt, omdat ze tal van democratische elementen bevat
  • Om te beginnen geldt dit bijvoorbeeld voor de opvoeding: kinderen van rijkelui worden op dezelfde manier grootgebracht als die van arme mensen, ze krijgen een opvoeding die ook binnen het bereik van arme mensen ligt
  • Net zo in de leeftijdsgroep die daarop volgt, aan meneer volwassen mannen zijn geworden: rijk en arm onderscheidde zich in niets van elkaar, bij de gemeenschappelijke maaltijden krijgen ze allemaal hetzelfde te eten oma en de rijken dragen kleren die iedere armen zich zou kunnen veroorloven
  • Democratisch is verder dat het volk voor een van de beide hoogste ambten actief kiesrecht heeft, en voor de anderen ook passief: de Raad van Ouden kiezen ze, tot efoor kunnen ze zelf gekozen worden
  • Maar anderen noemende staatsinrichting van Sparta een oligarchie, omdat ze tal van oligarchische elementen bevat: bijvoorbeeld dat alle bestuursambtenaar op verkiezing worden toegewezen, niet één door loting; dat een kleine groep beslist over leven en dood en over verbanning, en nog heel wat meer

.

10 Vormen van tirannie

• 177 1295 a 15 Deze 2 vormen (monarchie en tirannie) verschillen verschillen wel van elkaar, maar beide deelden met het koningschap het kenmerk dat deze heersers gebonden waren aan de wet en dat hun heerschappij met goedvinden van hun onderdanen was, en met de tirannie het kenmerk dat de heersers en willekeurig en despotisch regime uitoefenden
• 178 1295 a 22 Een derde vorm […] met het oog op zijn eigen belang […]

.

11 De best mogelijke staatsvorm

• 178 NOOT 68
  • De best mogelijke staatsvorm is volgens Aristoteles een Politeïa met kenmerken van een aristocratie

• 178 1295 a 35 Als namelijk juist is wat we in de Ethica hebben gezegd, dat een  gelukkig leven er een is waarin voortreffelijkheid onbelemmerd tot ontplooiing komt en dat voortreffelijkheid en midden behelst, dan volgt hieruit noodzakelijkerwijs dat het beste leven er een is dat een midden behelst (een middel dat voor iedereen bereikbaar is) en dat deze zelfde kenmerken ook gelden voor de voortreffelijkheid dan wel ondeugdelijkheid van een samenleving of van een staatsinrichting

06-10-2021 Deze passage is één van de uitgangspunten van het denken van Aristoteles

• 178 1295 b 1 De staatsinrichting is immers in zekere zin de levensvorm van de gemeenschap 

• 178 1295 b 2 Nu bestaan er in alle samenlevingen 3 klassen:
  • De heel rijken
  • De armen
  • De middenklasse

10%	80%	10%
rijken	middenklasse	armen

• 178 1295 b 4 Gezien het feit dat men het erover eens is dat het gematigd en het midden het beste is, is het duidelijk dat ook waar het om welstand gaat een middelmatig bezit het beste is
  • Dit laat zich namelijk het makkelijkst door de rede besturen
  • Voor wat bovenmatig mooi is, of sterk, edel of rijk, of wat integendeel bovenmatig arm is, of zwak, of onaanzienlijk, is het moeilijk om zich door de rede te laten leiden
  • In het eerste geval (mooi, sterk, edel, rijk) is er een verhoogd risico dat iemand zich ontwikkeld tot een rechtsverkrachter in de georganiseerde misdaad
  • In het tweede geval (arm, zwak, onaanzienlijk) door de boosdoener en kleine crimineel
  • Vergrijpen zijn namelijk deels te wijten aan misbruik van overmacht, deels aan misdadige aanleg
• 179 1295 b 15 Daar komt bij dat mensen met een overmaat aan welstand, lichaamskracht, rijkdom, vrienden en andere voordelen noch bereid noch in staat zijn zich te laten leiden door anderen (dat is hun van huis uit en van kindsbeen af eigen: ze zijn door beelden zo verwend dat ze zelfs op school al niet gewend zijn zich te laten leiden) en zijn mensen met een overmatig tekort aan diezelfde dingen al te nederig.
  • Het gevolg is dat de ene groep niet weet regeren terwijl de andere aan geen enkele vorm van gezag weet gehoorzamen en alleen op een despotische manier kan regeren
  • Zo ontstaat een samenleving niet van vrije mensen maar van meeste zijn slaven, de laatste vervult van jaloezie, de eerste vol minachting
  • Deze situatie staat zeer ver af van de vriendschappelijke saamhorigheid en het gemeenschappelijk belang die passen bij een polis

06-10-2021           adel …       jonkheer van Voorst tot voorst          degene van geboorte …       degene met de grootste bek …

• 179 1295 b 25 Een gemeenschap berust [immers] op vriendschap: met zijn vijanden

06-04-2022 Fokke: Er zijn behalve vriendschap 2 zaken die in de moderne tijd meespelen: 1 = de sociale media en 2 = de geest van de mens

06-04-2022 We leven tegenwoordig in een mondiale wereld: er zijn verschillende machtsblokken:

VS                             EU                             Rusland                    China

• 180 1295 b 35 Het is dus duidelijk dat de beste politieke gemeenschap gegrond is op de middenklasse, dat een goede politieke structuur juist voor die steden is weggelegd waarin de middenklasse talrijk is, bij voorkeur sterker dan bij de andere klassen, en zo niet, dan toch sterker dan 1 van de 2
• 180 1295 b 40 Vandaar dat het een groot geluk is als politiek actieve burgers over een middelmatig, toereikend vermogen beschikken, want waar sommigen heel veel bezitten en andere niets ontstaat ofwel een extreme democratie, of een onverminderde oligarchie, of als uitvloeisel van deze beide uitersten een tirannie

• 180 1296 a 7 […] de staatsvorm die het midden houdt de beste is […]
• 180 1296 a 15 Wanneer de armen door hun aantal de overhand hebben zonder zo’n middenklasse tegen misstanden in, met ontbinding van de wettelijke orde
• 181 1295 a 40 NOOT 74
  • Op wie doelt Aristoteles? Gezien zijn reputatie zou Solon voor de hand liggen, of Theramenes, die in 411 v C de gematigde staatsinrichting doorvoerde

07-10-2021 anno 2021 hebben we in Nederland een gematigde staatsinrichting, met AOW, maar ZONDER basisinkomen. We hebben nog altijd een groep van 2 miljoen “armen“

2021 : meer dan een half miljoen Nederlandse huishoudens leven in armoede en maar liefst 1 op de 5 mensen heeft betalingsproblemen. En de gevolgen liegen er niet om: armoede en schulden kunnen leiden tot stress, verminderde gezondheid, opvoedproblemen, uitsluiting en soms zelf het missen van een dak boven het hoofd. Kinderen die opgroeien in armoede lopen vaak een achterstand op die nauwelijks nog in te lopen is.    Voor details: zie 170120-Ongelijkheid-geld-Nederland

.

12 Staatsvorm en aard van de bevolking

• 182 1296 b 15 Het deel van de gemeenschap dat de bestaande staatsvorm gehandhaafd wil zien moet sterker zijn dan het deel dat dit niet wenst
• 182 1296 b 20 Iedere polis wordt evenwel geconstitueerd door kwalitatieve factoren zowel als kwantitatieve
  • Kwalitatieve factoren   vrije geboorte, het vermogen om goed te (leren) …. , opvoeding, afkomst
  • Kwantitatieve factoren   een meerderheid in getal          geld ?  bezit in waarde zoals een huis?  
    • Uitgangspunt is dus ongelijkheid  
      • Deze moeten tegen elkaar worden afgewogen: dan zal men zien welke groep politiek de machtigste is, en de stad in overeenstemming hiermee inrichten. Maar, herhaalt Aristoteles, zonder de middenklasse zal dit niet lukken

• 182 1296  3 35 In alle gevallen moet de wetgever bij zijn staatsinrichting de middenklasse betrekken

07-10-2021 Denk hierbij aan CDA / D66 als middenklasse

14-02-2022 Voor Aristoteles waren er dus in de kern van de zaak arm en rijk

• 183 a 10 De fout van velen, zelfs onder hen die een aristocratische staatsinrichting willen invoeren, is dat ze niet alleen aan welgestelden een groter aandeel toekennen maar bovendien het volk bedriegen. Het kan niet anders of uit en om echt goed moet vroeg of laat een echt kwaad voortkomen; de hebzucht van de gelijkenis voor staatsinrichting meer funest dan die van het volk

.

13 Instandhouding van verschillende staatsvormen

• 183 1297 a 15 In totaal 5 maatregelen om het volk zand in de ogen te strooien
  • volksvergadering
    • Voor de volksvergadering is er de bepaling dat iedereen het recht heeft eraan deel te nemen, maar dat ofwel alleen de welgestelden een boete krijgen als ze niet komen opdagen, of zij een veel hogere dan andere
  • bestuursambten
    • Voor de bestuursambten wordt bepaald dat het onbemiddelden (armen) vrijstaat zich na aflegging van een desbetreffende eed aan een onbezoldigd ambt te onttrekken, en mensen die het vereiste minimum-vermogen bezitten (rijken) niet
  • rechtbanken
    • Voor het lidmaatschap van rechtbanken geldt dat welgestelden als ze geen zitting nemen in een jury een boete krijgen, en onbemiddelden niet
  • bewapening
    • Onbemiddelden mogen afzien van wapenbezit, welgestelden zijn als zij geen wapens bezitten strafbaar; en onbemiddelde krijgen geen boete als zijn lichamelijke conditie niet op peil houden, welgestelden wel
  • lichamelijke oefening
    • 184 1297 a 30 Wetten van dezelfde strekking worden ook uitgevaardigd ten aanzien van lichamelijke oefening
• 184 1297 a 35 Dit zijn dus allemaal oligarchische vindingen in de wetgeving. In democratieën heeft men hiertegen maatregelen op bedacht
• 184 1297 a 40 Hieraan kunnen we zien dat wie een juiste mengvorm wil maken, maatregelen van beide moet combineren en zowel de ene klasse loon als de andere een boete moet geven: dan zullen ze allemaal deelnemen, en anders komt de politieke macht slechts bij één klasse te liggen

• 184 1297 b 1  Weliswaar moeten alleen degenen die wapens bezitten het beleid van de polders bepalen, maar hoeveel vermogen daartoe is vereist kan niet in het algemeen en zonder voorbehoud worden aangegeven; pas als is onderzocht wat het maximale bedrag is waarbij degene die deel hebben aan het bestuur nog een meerderheid vormen ten opzichte van degenen die niet deelnemen, kan dat bedrag als       vermogensgrens    worden vastgesteld

09-10-2021 Rijkdomsgrens versus armoedegrens. Bijstand onder twee voorwaarden: inwoner en adres

28-10-2021 tegenwoordig hebben we geen stemplicht: het staat mensen vrij hun stem uit te brengen

• 185 1297 b 25 Naarmate de steden groeiden en de infanterie sterker was geworden kregen een groter aantal mensen burgerrecht
• 184 1297 b 25 Vandaar dat wat wij nu een Politea noemen, vroeger democratie werd genoemd

14.

.

Beraadslagend lichaam

25-05-2022 trias politica :: checks and balances

• 185 1297 b 37 Iedere staatsinrichting bevat 3 onderdelen:
  • Een beraadslagend lichaam
  • De opzet van de bestuursambten
  • Het rechtsprekende lichaam
• 185 1298 a 5 Het lichaam dat over zaken van gemeenschappelijk belang beraadslaagt
  • Beslist over                                      beraadslagend lichaam
    • oorlog en vrede
    • aangaan / verbreken van een bondgenootschap
    • wetten
    • leven en dood
    • verkiezing en controle van bestuurders

• 186 1298 a 10 Allen te laten beslissen, en over alles, is democratisch: dat is het soort gelijkheid waar het volk op uit is

09-10-2021 Het volk is gelijk aan iedereen?

• 186 1298 a 10 Maar er zijn verschillende manieren om bij een beslissing iedereen te betrekken
• 186 1298 a 10 Een eerste manier dat ieder op zijn beurt optreedt, niet allen tegelijk
  • Elders vinden we staatsinrichtingen waarbij colleges van bestuurders bijeenkomen om te beraadslagen oma zowel allen tot bestuursambtenaar toetreden, deel voordeel uit elke stam en tot het kleinste onderdeel, zodat iedereen aan de beurt is geweest
  • Allemaal bij elkaar komen doen ze alleen om een wet instellen, de grondwet te wijzigen, of hun bestuurders decreten te horen afkondigen
• 186 1298 a 20 Een tweede manier houdt in dat wel allen tegelijk optreden,
  • dat ze alleen bijeenkomen voor verkiezingen, voor wetgeving, te beslissen over oorlog en vrede en voor controle op bestuurders
• 186 1298 a 25 Een derde manier houdt in dat burgers elkaar treffen voor verkiezing van en controle op bestuurders en om te beraadslagen over oorlog of bondgenootschappen, maar dat al het andere wordt geregeld door beambten die waar mogelijk gekozen zijn
• 186 1298 a 30 Een vierde manier is dat alle bijeenkomen om over alles te beraadslagen

• 186 1298 a 35 Deze manieren om bij een beslissing allen te betrekken zijn democratisch.
  • Oligarchie is dat een beperkt aantal personen over alles beslist
• 186 1298 a 35 Als burgers van een bescheiden vermogenskwalificatie af verkiesbaar zijn, en dankzij dit geringe bedrag bij velen burgerrecht hebben, en als ze dan in wat de wet verbiedt geen verandering brengen maar zich erin schikken – als het dan iedereen die de vermogens kwalificatie bereikt vrijstaat aan het bestuur deel te nemen, dan is er weliswaar een oligarchie, waar dankzij haar gematigde karakter een met kenmerken van een Politea
• 187 1298 b 1 Als niet iedereen aan het beraad deelneemt maar alleen een select gezelschap dat (net als in het vorige geval) wel volgens de wet regeert, is dit oligarchisch
• 187 1298 b 2 Als het lichaam dat tot beraadslagen bevoegd is ook nog zichzelf door coöptatie aanvult, en zij van vader op zoon soeverein gezag hebben over de wetten, dan kan deze stad zouden onmogelijk anders dan oligarchisch zijn
• 187 1298 b 5 Als evenwel over bepaalde kwesties bepaalde personen beslissen, bijvoorbeeld over oorlog en vrede en over controle op bestuurders iedereen, maar over andere kwesties bestuurders, het cijfer gekozen of door het lot aangewezen, dan is dit een aristocratie of een Politea
• 187 1298 b 10 En als sommige dingen berusten bij gekozen bestuurders en bestuurders aangewezen door het lot (al dan niet door loting uit een voorselectie) of bij je lichaam bestaat uit gekozen en door loting aangewezen bestuurders tezamen, dan kenmerkt de ene oplossing de staatsinrichting als aristocratisch, de andere als een Politea
• 187 1298 b 15 Voor het type democratie de tegenwoordig als democratie bij uitstek geld
  • is het voor meer effectief beraad bevorderlijk te doen wat in oligarchieën bij rechtbanken gebeurt:
    • dat aan hem die men als rechters wil hebben bij verzuim een boete wordt opgelegd, omdat zij inderdaad als rechter optreden
    • Democraten keren juist een presentiegeld uit aan onbemiddelden
• 188 1298 b 27 In een oligarchie is het dienstig ofwel het beraadslagend lichaam aan te vullen met een aantal leden uit het volk, ofwel een bestuursorgaan zoals in sommige staatsinrichtingen bestaat te formeren van zogenaamde raadsheren en wetbewakers en alleen kwesties te behandelen waarover dit lichaam een pre–advies heeft gegeven
  • NOOT 81
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Oligarchische_Revolutie

10-10-2021 Er is geen beroep van “rechter”: dit gebeurt kennelijk altijd bij toerbeurt?

.

15 Uitvoerende macht

• 188 1299 a 5 Hoeveel bestuursambten zijn er, met wat voor bevoegdheden, voor welke termijn per ambt?
• 188 1299 a 10 Ook de bezetting van ambten verschilt: uit welke klasse moeten personen worden benoemd, door wie, volgens welke procedure?
• 189 1299 a 15 Maar het is nog niet eens gemakkelijk vast te stellen welke functies mijn bestuursambten moet noemen.
  • Een polis heeft een groot aantal functionarissen nodig, maar juist daarom hoeft niet iedereen die door verkiezing om door het lot is aangewezen beschouwd worden als bestuurder
  • Niet bijvoorbeeld priesters, evenmin sponsors van voorstellingen, of herauten: en ook gezanten worden verkozen
  • Politieke functies zijn wel sommige functies van toezicht, of deze nu alle burgers betreffen in een bepaalde activiteit (zoals die van een legeraanvoerder over zijn manschappen tijdens een veldtocht) of maar een deel van de burgers, zoals die van opziener van vrouwen of jongeren
  • Andere zijn economische functies: zo kiest men in veel gevallen commissarissen voor de uitdeling van graan
    • vuilnis ophalen

• 189 1299 a 25 In het algemeen moet men vooral die functies bestuursambten noemen die tot taak hebben over bepaalde dingen te beraadslagen, beslissingen te nemen en opdrachten te geven: vooral dit laatste, want opdrachten geven kenmerkt een bestuurder

• 189 1299 a 35 In grotere staten (stadsstaten) is het mogelijk en wenselijk dat één enkel ambt dient voor één taak
• 190 1299 b 5 Toch hebben kleine staten soms dezelfde functies en wetten nodig als grotere, alleen hebben grote deze functies bij herhaling nodig, kleine pas weer na lange tijd. Vandaar dat er niets tegen is hier iemand met een aantal taken tegelijk te belasten
• 190 1299 b 16
  • Moet bijvoorbeeld voor de openbare orde op de markt een marktmeester verantwoordelijk zijn en ergens anders een andere, of overal dezelfde commissaris?
  • En moet verdeling van werk berusten op de aard van de taak of op de betrokken personen?
  • Moet er bijvoorbeeld één inspecteur van de openbare orde zijn, of een voor vrouwen en een andere voor jongeren?
• 190 1299 b 30 Niettemin zijn er ook functies voorbehouden aan een bepaalde staatsvorm, bijvoorbeeld die van raadsheer
• 190 1299 b 30 Die is namelijk niet eigen aan een democratie, terwijl een raad dat wel is

10-10-2012 Het verschil tussen een raad met leden en een uitvoerder van een besluit : vgl. STILA

25-05-2022 L O T I N G ! ! !

• 191 1300 a 5 Opzichters over vrouwen en over jongeren vormen een aristocratisch element.
  • Geen democratisch element – hoe kan men immers vrouwen van onbemiddelde beletten zich buitenhuis te begeven?
  • En ook geen oligarchisch element, want vrouwen van oligarchen leven in weelde

• 191 1300 a 10 […] nu moeten we de benoeming van de bestuurders […] behandelen
  1. wie benoemt de bestuurders?  (burgemeester)
  2. uit welke groepen
  3. op welke wijze
• 191 1300 a 15 Binnen elk van drie doen zich drie varianten voor:

• • Benoeming geschiedt hetzij door alle burgers hetzij door een bepaalde groep; en
  • ofwel uit alle burgers
  • ofwel uit een bepaalde welomschreven groep, voldoende grond van vermogen, afkomst, voortreffelijkheid of iets vergelijkbaars
• 191 1300 a 20 Vaak komt er een mix voor

	Alle burgers	Bepaalde groep stam district	Aristocratisch welvaart	Loting of Verkiezing
bestuurders benoemen :	democratisch	oligarchisch	aristocratisch	democratisch
welke groepen :
welke wijze :

.

16 Rechterlijke macht

25-05-2022 Een scheiding tussen politiek en recht

• 193 1300 b 15 Het verschil tussen rechtbanken uit van drie factoren af:
  • uit wie ze zijn samengesteld, (burger zelf uit een bepaalde groep)
  • waarover zij handelen (hoeveel soorten van rechtbanken er zijn)
  • hoe ze zijn samengesteld (door loting of verkiezing)
• 193 1300 b 20 Er zijn 8 soorten rechtbanken:

• 1. Controle op bestuurders
  2. Schaden gemeenschapsbelang
  3. Rechtbank voor staatsinrichting
  4. Geschillen over boetes zowel voor bestuurders als voor particulieren
  5. Particuliere contracten
  6. Doodslag 
     • 193 1300 b 25
       • moord met voorbedachte rade
       • doodslag zonder opzet
       • gevallen waar geen verschil bestaat over het feit maar alleen over de rechtmatigheid
       • berechting bij hun terugkeer van lieden die wegens moord verbannen zijn
  7. Vreemdelingenzaken
     • 194 1300 b 35
       • tussen vreemdelingen
       • tussen vreemdelingen en inwoners van de eigen polis
  8. Contracten van geringe omvang ( 1 tot 5 drachmen)

• 194 1300 b De derde soort, Rechtbank voor staatsinrichting, wordt in de volgende hoofdstuk besproken, i.v.m. burgertwisten en staatsgrepen

• 194 1301 a 12
  • Democratisch is onder deze mogelijke vormen de eerste groep: alle zaken van die rechtbanken die worden samengesteld uit alle burgers
  • de tweede groep, rechtbanken samengesteld uit bepaalde groep, is oligarchisch
  • de derde groep, rechtbanken samengesteld deels uit alle burgers, deels uit een bepaalde groep, is kenmerkend voor aristocratie en Politea