laatste wijziging: 18-11-2017

Hoofdstuk 1 : De nieuwe menselijke agenda

Harari begint zijn verhaal met de stelling dat de laatste decennia honger, ziekte en oorlog “ingedamd zijn”. Hij vervolgt met te stellen dat er dan iets anders “op de menselijke agenda” komt.

“Wat zijn dan de projecten die honger, ziekte en oorlog in de 21e eeuw zullen vervangen als belangrijkste punten op de menselijke agenda?”

De volgende doelstellingen van de mensheid zullen volgens Harari waarschijnlijk neerkomen op onsterfelijkheid, geluk en goddelijkheid .

.

1

013 015 1 De nieuwe menselijke agenda

Volgens Harari is het ons gelukt om de laatste decennia honger ziekte en oorlog in te dammen. De centrale vraag wordt nu: wat gaan we met ons zelf aanvangen?

2

015 018 2 De biologische armoedegrens

Op de aarde anno 2015 komen nog steeds hongersnoden voor, maar dit zijn uitzonderingen. Ze worden bijna altijd veroorzaakt door menselijke politiek en niet door natuurrampen. In de meeste landen is teveel eten tegenwoordig zelfs een veel groter probleem dan honger.

3

018 026 3 Onzichtbare armada’s  — (infectie)ziekten

De tweede grote vijand van de mensheid bestond uit infectieziekten. De pest, het pokkenvirus, griep, tuberculose, tyfus en syfilis maakten in de geschiedenis miljoenen slachtoffers.
Tot begin 1900 stierf ongeveer 33 procent van de kinderen voor het bereiken van de volwassen leeftijd aan een combinatie van ondervoeding en ziekte. Deze kindersterfte is vrijwel overal ter wereld teruggedrongen: ligt het percentage op minder dan 5 procent. Pokken zijn nu vrijwel uitgeroeid.
Ook nieuwe ziekten zoals SARS, ebola en aids maken tegenwoordig heel weinig slachtoffers.

4

026 033 4 Het einde van de wet van de jungle — oorlog 

In de eerste agrarische gemeenschappen was menselijk geweld debet aan zo’n 15% van alle sterfgevallen, maar in de 20e eeuw veroorzaakte geweld maar 5% van de sterfgevallen, en het begin van de 21e eeuw is het verantwoordelijk voor zo’n 1 procent van de wereldwijde sterfte. (26)
Toen kennis de belangrijkste economische hulpbron werd, werd oorlog minder winstgevend. Het woord vrede heeft door dit alles een nieuwe betekenis gekregen. Voorgaande generaties zagen vrede als de tijdelijke afwezigheid van oorlog. Maar voor ons is vrede de onaannemelijkheid van een oorlog.

Terroristen zijn te vergelijken met een vlieg die een porseleinwinkel probeert te vernielen. (30)
Maar er is nog een boodschap te ontwaren in de erkenning van onze grootste prestaties: de geschiedenis tolereert geen vacuüm. (31) Als er minder honger, ziekte en oorlog komt, zit het er dik in dat iets anders die plek op de menselijke agenda inneemt.
Wat zijn de projecten die honger, ziekte en oorlog in de 21e eeuw zullen vervangen als belangrijkste punten op de menselijke agenda?
Eén centraal project zal bestaan uit het beschermen van de mensheid en de planeet tegen de gevaren die inherent zijn aan onze eigen macht. Door de zeer grote economische groei, die ons voorziet van een overvloed aan eten, medicijnen, in muziek en ruwe grondstoffen, raakt het ecologisch evenwicht uit balans.

PREMISSE: Mensen zijn zelden tevreden met wat ze al hebben.

De volgende doelstellingen van de mensheid zullen waarschijnlijk neerkomen op onsterfelijkheid, geluk en goddelijkheid

5

033 042 5 De laatste dagen van de dood — onsterfelijkheid

In de 21e eeuw zal de mens waarschijnlijk serieus gaan streven naar onsterfelijkheid . We krijgen constant te horen dat menselijk leven het heiligste is wat er in het universum bestaat. (33)
De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens die na de Tweede Wereldoorlog is aangenomen door de VN stelt categorie staat “het recht op leven” de meest fundamentele waarde van de mens is.

In het verleden werd het leven zelf niet heilig verklaard door een technisch en ideologieën. Die zagen altijd iets wat heiliger was dan het aardse bestaan en stelde zich daarom tamelijk tolerant op tegenover de dood. Het leven na de dood beschouwden me als een cruciaal, positief iets.

Voor moderne mensen is de dood eerder een technisch probleem dat we kunnen en moeten oplossen. (34) Mensen sterven altijd door een technisch mankement. Elk technisch probleem heeft een technische oplossing. De dood is bijna een automatische redenen geworden voor rechtszaken en onderzoekscommissies.

Een groeiende minderheid van wetenschappers en denkers is openlijker gaan uitspreken dat het paradepaard van de moderne wetenschap het overwinnen van de dood en het bewerkstelligen van de eeuwige jeugd is. (36) Harari geeft hierbij voorbeelden van onsterfelijkheidsdenkers zoals de Grey en Kurzweil, Thiel  en het bedrijf Calico.
In de praktijk zullen mensen niet echt onsterfelijk zijn, hoogstens amortaal. (“Who wants to live forever?”). Alleen door oorlog of een ongeluk gaan mensen dan dood. Mensen zullen volgens Harari daardoor dan de angstigste mensen van de geschiedenis worden.

Laten we dan maar beginnen met het verdubbelen van onze levensverwachting naar pakweg 150 jaar.
Dit geeft dan al problemen zoals 100 jaar in het huwelijk zijn met dezelfde persoon. 3 of 4 keer een nieuwe partner vinden wordt dan heel normaal. Maar een dictator kan dan ook 150 worden.
Hoewel de gemiddelde levensverwachting de laatste 100 jaar is verdubbeld, kunnen we dat niet zomaar extrapoleren en concluderen dat we het in de komende eeuw nog eens kunnen verdubbelen naar 150. In 1900 lachte levensverwachting over de hele wereld niet hoger dan 40 omdat veel mensen jong stierven. Mensen die wist te ontkomen aan ondervoeding, ziekte en oorlog konden een eind in de 70 of 80 worden, wat de natuurlijke levensduur van Homo sapiens is. (39)
In tegenstelling tot wat veel mensen denken, werden 70-jarigen in voorgaande eeuwen niet beschouwd als zeldzame natuurwonderen. In werkelijkheid heeft de moderne geneeskunde onze natuurlijke levensduur waarschijnlijk niet verlengd. De grote prestatie van de medische wetenschap is dat ze ons heeft behoed voor prematuur overlijden en ons tegenwoordig allemaal de kans geeft om oud te worden.

Waarschijnlijk wordt de strijd tegen de dood het eerst grote project van de komende eeuw. Denk aan ons geloof dat het menselijk leven heilig is, Tel daar de dynamiek van de wetenschap bij op, voeg er de behoeften van de kapitalistische economie aan toe en een genadeloze oorlog tegen de dood lijkt onvermijdelijk. (40)
De strijd om de eeuwige jeugd kan beginnen.

6

042 054 6 Het recht op geluk

Het tweede grote project op de menselijke agenda wordt waarschijnlijk een zoektocht naar de sleutel tot het geluk.
Voor Epicurus was het najagen van geluk een persoonlijk doel. Eind 18e eeuw verklaarde Jeremy Bentham dat het hoogste goed ”de grootste hoeveelheid geluk voor het grootste aantal mensen” is.

In de 19e en de 20e eeuw werd aan dit idee wel verwezen, maar regeringen, bedrijven en laboratoria richtten zich toch vooral op directere, duidelijker omlijnde doelen. (42) geïndustrialiseerde landen zetten gigantische onderwijssystemen, gezondheidszorgsystemen en welzijnssystemen op, maar deze systemen waren meer bedoeld om de natie te versterken dan om het individuele welzijn te bevorderen. Scholen werden opgericht om goed opgeleide, gehoorzame burgers te leveren. De gezondheidszorg met sterk verbeterd zodat het land stevige soldaten en arbeiders had: gezonde vrouwen konden nog meer soldaten en arbeiders baren, en bureaucraten die keurig om 8:00 ’s ochtends op kantoor verschenen in plaats van ziek in bed te liggen. (43) Zelfs de sociale zekerheid is oorspronkelijk opgezet ten dienste van de natie en niet voor behoeftige individuen.

In 1776 noemden de grondleggers van de Verenigde Staten het recht op het najagen van geluk als een van de drie onvervreemdbare mensenrechten, naast het recht op leven en het recht op vrijheid. Daarbij moet echter opgemerkt worden dat de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring het recht op het najagen van geluk garandeerde, en niet het recht op geluk.

De laatste decennia is er wat dit betreft veel veranderd en de ideeën van Bentham worden nu veel serieuzer genomen. In de 20e eeuw was het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking misschien wel de belangrijkste maatstaf voor nationaal succes. Tegenwoordig roepen denkers, politici en zelfs economen ertoe op om het bruto nationaal product aan te vullen met of zelfs te vervangen door bruto nationaal geluk.

Ondanks onze ongekende prestaties van de laatste decennia staat het verre van vast dat mensen nu significant tevredener zijn dan hun voorouders in vroegere tijden. Zelfmoord cijfers zijn nu hoger dan vroeger. JST: “Zoek het niet in immateriële zaken”. Onderzoeken hebben aangetoond dat het subjectieve welzijn van Amerikanen in 1990 ongeveer op hetzelfde niveau lag als in 1950.

PREMISSE: We worden pas tevreden als de realiteit tegemoetkomt aan onze verwachtingen.

Volgens Epicurus en later Bentham zijn we gelukkig als een prettige dingen voelen en vrij zijn van onprettige gevoelens. Mill verklaarde dat geluk puur en alleen bestaat uit genot en de afwezigheid van pijn, en dat er buiten genot en pijn geen goed en kwaad bestaat. (47)
We reageren nooit op gebeurtenissen in de buitenwereld, maar alleen op sensaties in ons eigen lichaam. Maar aangename sensaties verdwijnen snel. (48) Dit is allemaal de schuld van de evolutie. Onze biochemie beloont daden die overleven en het krijgen van nageslacht bevorderen met een aangenaam gevoel.
Niet het doel maakt ons gelukkig, maar de reis naartoe. (Aristoteles)
Volgens Harari worden we door de evolutie aangestuurd met een breed assortiment aan prettige gevoelens. Misschien is de sleutel tot het geluk gewoon een combinatie van de juiste dosis spanning en kalmte.

Om het geluksniveau wereldwijd te verhogen moeten we de menselijke biochemie aanpakken. Lange tijd was iedereen het er over eens dat, om het onderwijs te verbeteren, we de scholen moesten veranderen. Nu zijn we er voor het eerst in de geschiedenis mensen die vinden dat de biochemie van de leerlingen moeten worden aangepast. (51) Om het najagen van biochemisch geluk te reguleren probeert de staat “slechte” manipulaties te onderscheiden van “goede”. Als het najagen van biochemisch geluk toeneemt, zal dat leiden tot verandering noemen in politiek, maatschappij en economie en zal dit steeds minder beheersbaar worden. Ongeacht de methode zal gelukkig worden via biologische manipulatie hoe dan ook niet makkelijk worden, want daarvoor moeten eerst de fundamentele patronen van het leven veranderd worden. Daarom is het nog lang niet zeker of de mensheid wel zoveel moeite moet doen voor de biochemische weg naar het geluk. (53)

Volgens Boeddha is het najagen van aangename sensaties in wezen de bron van alle leed. Om echt geluk te bereiken moeten mensen dus minder naarstig achter aangename gevoelens aangaan hollen.

Maar de mens heeft tegenwoordig meer belangstelling voor de biochemische oplossing. Voor de rest verstokte kapitalist staat geluk gelijk aan genieten.

NOOT: Kapitalist == materialist?

7

054 061 7 De goden van de planeet aarde

In de toekomst zal ook mogelijk zijn om het menselijk lichaam en de menselijke geest te upgraden, of te komen tot een rechtstreekse versmelting van mens en werktuig.
De kreet van mens tot God kan volgens drie wegen verlopen:
– Biologische manipulatie, onder andere het veranderen van DNA.
– Cyborg technieken: bionische handen, kunstogen of een “gedachten lees helm”.
– De creatie van niet organische wezens. Neurale netwerken worden dan vervangen door intelligente software, die door de virtuele en de non-virtuele wereld kan surfen, zonder biochemische beperkingen. Onze uitbraak uit de organische wereld kan uiteindelijk ook zorgen voor een ontsnapping van de planeet aarde.

PREMISSE: Zodra de techniek zover is dat we de menselijke geest kunnen veranderen, zal Homo sapiens verdwijnen (57)

In de 21e eeuw zal het derde grote project van de mensheid eruit bestaan dat we goddelijke scheppende en vernietigende vermogens zullen verwerven en dat Homo sapiens geüpgraded zal worden naar Homo Deus. (58)
de reden dat we ons lichaam en onze geest willen omvormen is vooral dat we onszelf willen vrijwaren van ouderdom, dood en ellende, maar als we dat eenmaal kunnen, wie weet wat er dan verder nog doen met die vermogens?
In het verleden werden de meeste goden niet beschouwd als almachtig, maar eerder als wezens met super vermogens. Bepaalde vermogens die duizenden jaren lang als goddelijk werden beschouwd, zijn tegenwoordig doodgewoon. Zo reizen en communiceren nu heel makkelijk over grotere afstanden dan ooit tevoren.
In de eerste boerengemeenschappen hadden veel religies verbazend weinig interesse voor metafysische vraagstukken en het leven na de dood. Ze richtten zich vooral op de vraag hoe de landbouw opbrengst vergroot kon worden. Wetenschappers kunnen inmiddels veel meer dan de oudtestamentische God.
Tot dusver hebben met de goden van België geconcurreerd door steeds betere werktuigen te maken.

Volgens Harari zal Homo sapiens niet uitgeroeid worden door opstandige robots. Het is veel waarschijnlijker dat Homo sapiens zichzelf stapje voor stapje zal upgraden door te versmelten met robots en computers. (60) De mens zal in zijn jacht naar gezondheid, geluk en macht steeds een van zijn eigenschappen veranderen, en dan nog een, en nog een, net zolang tot hij niet meer menselijk te noemen is.

8

061 067 8 Kan iemand even op de rem trappen?

Onze collectieve angst als diersoort is dat we onze identiteit, onze dromen en zelfs onze angsten relevant zullen worden en dat we geen bijdragen meer aan zo’n wereld kunnen leven. Wetenschappelijk onderzoek en technologische ontwikkelingen gaan veel sneller dan de meeste mensen kunnen voorzien. (61)
Maar we kunnen niet op de rem trappen, en dat heeft verschillende redenen: (63)
1. Niemand weet waar hij zit.
2. Als we de rem weten te vinden zal daarmee de economie instorten en daarmee ook de maatschappij.

PREMISSE: Er is geen duidelijke grens tussen genezen en upgraden.

Met behulp van genetische modificatie kunnen we ons DNA veranderen. (64) Problematische genen kunnen worden vervangen. Na selectie en vervanging is de derde stap verbetering. Genezing is de aanvankelijke rechtvaardiging van elke. Natuurlijk kunnen mensen hun gebruik van nieuwe technologieën wel beperken, en dat doen ze ook. (Bijvoorbeeld de eugenetica [[ras verbetering]])

9

067 070 9 De kennis paradox

Harari plaatst wel een aantal opmerkingen:

  1. Dit is niet wat de meeste individuen ook echt zullen doen in de 21e eeuw, het is de mensheid als collectief dat dit zal doen. Mensen die in paleizen wonen hebben altijd andere agendapunten gehad dan armoedzaaiers in golfplaathutjes.
  2. Dit boek is een historische voorspellingen geen politiek manifest.
  3. Streven is niet hetzelfde als bereiken.
  4. Dit boek is meer een aanleiding voor een discussie over onze huidige keuzes. (68)

Er is een paradox die historische kennis met zich meebrengt:
– kennis die geen gedragsveranderingen voortaan is nutteloos
– kennis die wel gedragsveranderingen oorzaak wordt al snel irrelevant
Harari geeft hier bij het voorbeeld van Marx die een briljante analyse van de kapitalistische economie maakte. Marx vergat daarbij dat kapitalisten ook kunnen lezen. De marxistische diagnose werd door hen benut om veranderingen aan te brengen in het economische systeem.

10

070 077 10 Korte geschiedenis van het gazon — veranderen

Historici bestuderen het verleden niet om het te herhalen oma maar om de mensen ervan te bevrijden. Het bestuderen van onze geschiedenis is bedoeld om de greep van het verleden losser te maken. Bewegingen die de wereld willen veranderen beginnen meestal met het herschrijven van de geschiedenis.
Wat opgaat voor grote sociale omwenteling in geldt net zo goed voor het microniveau. Harari geeft hij het voorbeeld van het keurige groene gazon wat begon als een statussymbool van de rijken. Mensen beginnen gazons associëren met politieke macht, sociale status, economische welvaart, en prestige. (74) Je kunt beter eens een Japanse rotstuin proberen.
Doe je een geschiedenis te verdiepen kun je je van het verleden bevrijden en een nieuw alternatief lot voor je zien of bedenken.

11

077 080 11 Het pistool in de eerste akte — Humanisme

De wereld wordt al 300 jaar gedomineerd door het humanisme (“de verheerlijking van de mens“) , dat het leven, het geluk en de vermogens van Homo sapiens heilig heeft verklaard.
Ten aanzien van het leven: Harari geeft als voorbeeld mensen op geriatrische afdelingen in ziekenhuizen. We houden mensen in leven die een meelijwekkende toestand hebben bereikt. Computers die slim genoeg zijn om de mechanismen van veroudering en dood tegen te gaan zullen waarschijnlijk ook slim genoeg zijn om mensen op alle mogelijke vlakken te vervangen.

Om dit alles te begrijpen moeten we even terug om te kijken wie Homo sapiens nu eigenlijk is, hoe het humanisme de dominante wereldreligie werd en waarom pogingen de humanistische droom te vervullen waarschijnlijk zullen leiden tot het einde van deze ideologie. Dat is de voornaamste opzet van dit boek.

De allergrootste constante uit de geschiedenis is dat alles verandert.