laatste wijziging: 19-03-2022

Sessie 2 De wil van het volk

https://www.npostart.nl/nos-journaal/06-01-2021/POW_04820589 De bestorming van de senaat in de V.S op 6 januari 2021

De wil van de meerderheid is nog niet de wil-van-het-volk: we zijn een electieve aristocratie
2-entitlement-populisme : 7 vinkjes
We zijn 3-geen-echte-democratie
Paars is de derde weg 4-de-3e-weg-ideologische-veren : over de neergang van de PvdA
Hoe de politiek uit de politiek verdween : 5-hoe-de-politiek-uit-de-politiek-verdween
Nooit meer consensus – creatief met Carl Schmitt

1 de Wil van het volk
2 1918-1970: verzuiling & pacificatie
3 Carl Schmitt (1888-1985)
4 WO II
5 verbeelding van de vijand (jaren ’30)
6 het electoraal-representatieve stelsel : 1945-1980.
1966-1980: ontzuiling & politisering.
7 van verzuiling tot versplintering.
kentering in de Nederlandse politiek (vanaf 1967)
1968: ‘de verbeelding aan de macht’
9 neo-liberalisme als economische wetenschap
het einde van de koude oorlog / de geschiedenis?
10 het polder-model: consensus zonder visie?
11 het einde van de ‘grote verhalen’ & post-politiek
12 ‘stemmen mét last & ruggespraak’
linksom of rechtsom: there is an altemative!
13 Chantal Mouffe: Agonistics; thinking the world politically
13 a het grote verhaal van `de vijand’
14 polarisatie tussen leefwerelden / culturen
14 a het precariaat & de kosmopolitische elite
15 polariserende media

1 De ‘wil van het volk’ – over rechtsstaat, (de)politisering & populisme

Sinds een aantal jaren zien we de opkomst van de illiberale democratie (Hongarije, Polen, Rusland, Turkije, Brazilië, etc).
Democratisch gekozen partijen installeren autoritaire leiders die het niet altijd even nauw nemen met de grondwet, de scheiding der machten, de vrije pers, burgerrechten, etc. Zij ondermijnen de democratische rechtsstaat met een beroep op ‘de wil van het volk’ en de nationale of culturele identiteit.
Het gebruik van termen als vrijheid en democratie in hun partijnaam verhult hun totalitaire opvattingen aangaande de betekenis van deze begrippen.
In een democratische rechtstaat gaan fundamentele rechten van burgers boven ‘de wil van het volk’; d.w.z. dat een regering niet kan besluiten om de rechten van parlementariërs, onderzoekers, journalisten of minderheden in te perken buiten de grondwet om.
De ondermijning van het vertrouwen in de politiek en maatschappelijke instituties leidt echter tot een zowel een roep om vrijheid en autonomie (t.a.v. ‘de macht’), alsook een (nostalgisch?) verlangen naar een homogene samenleving met gemeenschappelijke tradities, normen en waarden.

2. verzuiling & de schoolstrijd (1848-1917)

Nederland was de facto een pluriforme samenleving, maar tot 1848 formeel protestants de (liberale) grondwetsherziening van 1848 bewerkstelligde een scheiding tussen kerk & staat de schoolstrijd werd een factor bij de vorming van confessionele (christelijke) partijen het volkspetitionnement van 1878 bracht protestanten en katholieken bij elkaar in een coalitie ze eisten volledige gelijkstelling van staatssteun voor openbaar en bijzonder onderwijs (art.23)

3. 1918-1970: verzuiling & pacificatie

Na WO1 kwam de Nederlandse politiek tot de zgn. pacificatie van 1917 : d.w.z. een einde aan de schoolstrijd & invoering van algemeen kiesrecht (1917 – 1919)
politiek leiders van de zuilen werkten samen, zonder daarbij de achterban teveel te betrekken
hierdoor konden veel spanningen die ontwrichting / pacificatie-politiek kenmerkten worden gepacificeerd
De crisis van het interbellum deed draagvlak voor de parlementaire democratie verbrokkelen anti-parlementaire, totalitaire bewegingen (fascisme, communisme) wonnen aan populariteit populisme & totalitarisme ondermijnden het electoraal-representatieve stelsel

4. Carl Schmitt (1888-1985)

Schmitt hekelt de liberale democratie, en ideeën als de Rede, universele rechten, etc. politiek en recht zijn contingent: historisch en toevallig gebaseerd op het concrete, historische en menselijke
“De politiek” staat voor: het parlementaire stelsel procedures, legalisme, rechten, rationele deliberatie, etc. parlementarisme is de deliberatie van parlementariërs: parlementaire non-politiek negeert de wil van het volk representatieve democratie is democratie noch representatie
het parlement is een arena waar belangen botsen
parlementaire democratie wakkert radicalisme aan
radicale partijen waren vijand van staat en grondwet hij wilde een verbod op Verfassungsfeindliche partijen

5. Verbeelding van de vijand (jaren ’30)

De eeuwige jood

6. Het electoraal-representatieve stelsel : 1945-1980

na W02 beheersten grote massapartijen het politieke spel en het leven van burgers intermediaire organisaties verdeelden de samenleving verticaal naar politieke ideologie de zuilen zorgden voor stabiliteit, een grote mate van partijtrouw en voorspelbaar kiesgedrag
de publieke sfeer werd geregisseerd door vakbonden, corporaties, scholen en media

.

1966-1980: ontzuiling & politisering

De jaren ’60: toenemende welvaart, opkomende jeugdcultuur, secularisatie baby-boorvers hadden kritiek op de burgerlijke cultuur, autoriteit, en pacificatie-politiek nieuwe thema’s: emancipatie, gelijkheid, imperialisme, milieu, et cetera
Democratiseringsbewegingen (Nieuw Links & D’66) eisten radicale hervormingen: dit leidde tot polarisering tussen, en binnen zuilen, en politisering van de samenleving
alles werd politiek: ‘de heersende ideologie is de ideologie van de heersende klasse‘

7. Van verzuiling tot versplintering

“Voor de Nederlandse politiek de jaren zestig in 1966. Het is van de Nacht van Schmelzer, verhouding tussen links en re( langdurig op scherp zet. Het is het jaar waarin D66 wordt opgericht< de partij die het verzuilde politiek wil laten ‘ontploffen’.
De electorale doorbraak van boer Koekoek, de eerste succesvolle populist op het Binnenhof.
1966 is het jaar waarin de fragmentatie van het politieke landschap een aanvang neemt
Zie verder : Fons Kockelmans: verzuiling tot versplintering; Nederlandse politiek sinds de nacht van Schmelzer (2015)

.

Kentering in de Nederlandse politiek (vanaf 1967)

“In 1967 wees ik erop dat in de jaren ’60 de verzuildheid en de politieke passiviteit aan het afnemen waren en dat de politieke elites minder krachtig en zelfverzekerd optraden. In het bijzonder signaleerde ik een groeiende ‘sfeer van onrust en onbehagen’ en mijn conclusie was dat Nederland ‘op de drempel van een nieuwe periode’ stond. Het lijdt nu geen twijfel meer dat de politieke ontwikkelingen in het midden van de jaren ’60 slechts het begin waren van snelle en verstrekkende veranderingen, die de grondslagen van de pacificatie-politiek aantastten, en dat de pacificatie-politiek omstreeks 1967 definitief tot een einde kwam.”

8. 1968: ‘de verbeelding aan de macht’

ontzuiling leidde tot polarisering tussen en binnen zuilen en politisering van de samenleving Marx’ de heersende ideologie is de ideologie van de heersende klasse’ maakte alles politiek sociaal engagement maakte een einde aan de pacificatie-politiek, t.g.v. een links activisme in de jaren ’70 werd de verzorgingsstaat verder uitgebouwd
de economische crises van de jaren ’70 maakten de verzorgingsstaat onbetaalbaar.
Twee factoren voor de stagflatie (stagnering + inflatie): overregulering en bureaucratie begin jaren ’80 draait de politieke wind in Europa en de V.S…
Het kabinet Den Uyl (PvdA) maakt plaats voor dat van Van Agt (CDA+VVD)
De inflatie bedroeg meer dan 10% en de werkloosheid verdubbelde tot 500.000 het ‘softe’ maakte plaats voor een weg-met-de-geiten-wollen-sokken-mentaliteit
de crisis noopte tot bezuinigingen en deregulering
In de V.S. treedt Ronald Reagan aan als president Margaret Thatcher wordt premier in de U.K.
visie op de economie: (neo)-liberaal visie op de samenleving: (neo)-conservatief
De rol van de staat wordt minder prominent

9. Neoliberalisme als economische wetenschap

Het socialisme was gebaseerd op marxistische wetenschap: het historisch / dialectisch materialisme
opvattingen over geschiedenis & economie stimuleerden geloof in de maakbare samenleving
Neoliberalisme wordt niet gezien als nieuwe ideologie, maar als economische wetenschap
bezuinigen, loonmatiging, decentralisatie, deregulering en privatisering was geen keuze; de wetten van de economie laten geen andere opties open: ’there is no alternative (minister Norman St John-Stevas bedacht de bijnaam Tina (T.I.N.A.) voor premier Thatcher)

9. Het einde van de koude oorlog / de geschiedenis?

Francis Fukuyama: The End of History and the Last Man (1992) “De gebeurtenissen waarvan we getuige zijn, betreffen niet enkel het einde van de Koude Oorlog, of het voorbijgaan van een specifiek tijdperk uit de naoorlogse geschiedenis, maar het einde van de geschiedenis als zodanig: namelijk, het eindpunt van de ideologische evolutie van de mensheid en de universalisering van de westerse liberale democratie als de uiteindelijke vorm van menselijk bestuur.”
het einde van de Grote Verhalen = de triomf van het liberalisme

10. Het poldermodel: consensus zonder visie?

Den Uyl: “coalities met het midden of zelfs rechts daarvan leiden tot onherkenbaarheid”
Wim Kok wilde idealen verbinden met realiteitszin 1982: Akkoord van Wassenaar tussen sociale partners onderstreept belang van consensus; beperkte rol van de staat pacificatie en depolitisering i.p.v. polarisering en activisme
Kok nam afstand van ‘het streven naar het Grote Doel’ “er is geen alternatief voor de maatschappelijke constellatie die we nu hebben en dus heeft het geen enkele zin daar naar te streven” (1989) “het afschudden van ideologische veren is […] een bevrijdende ervaring” (1995)
“We zijn voorbij het debat tussen zij die zeggen dat de overheid de vijand is, en zij die zeggen dat de overheid het antwoord is. Landgenoten, we hebben een Derde Weg gevonden.”(Clinton, 1998)
het electoraal-representatieve stelsel: 1980-2000
jaren ’80 -’90: publieke sfeer werd ingrijpend hervormd door deregulering en marktwerking maatschappelijk middenveld en media werden onderworpen aan commerciële imperatieven

11. Het einde van de ‘grote verhalen’ & post-politiek

De Derde Weg heeft haar ideologische veren afgeschud
een verschuiving naar het politieke midden en een omarming van technocratische politiek
maar een technocratisch bestuur zonder oppositie betekent het einde van ‘de politiek’
juist door depolitisering van problemen krijgen politiserende politici voet aan de grond
- besturen = beheersen: verschil relativeren, conflict verzachten, verwachtingen temperen
- politiek = verbeelden: dramatiseren, stennis maken, conflicten uitvergroten, kiezers winnen
Opkomst van het populisme: alternatieven
2002: Pim Fortuyn: de Puinhopen van Paars
- “Ik heb niets tegen het poldermodel […] maar ik heb wel heel veel tegen de polder-cultuur; die maakt dat we die discussies niet voeren”
- Dijkstal: “ik zit niet in de politiek voor het debat”
- Kok: Enkele feiten & cijfers over het kabinetsbeleid
- Na Bolkestein is de politiek uit Paars verdwenen de Derde Weg nam afstand van ‘grote verhalen’, ten koste van ideologie, visie, verbeelding gevolg: opkomst Leefbaar Nederland (1999-2007), LPF (2002-2007), PVV (2005-), TON (2007-2012) met de Fortuyn-revolte kreeg de politiek van Paars (de Derde Weg) een negatieve lading

12. ‘Stemmen mét last & ruggespraak’

Rita Verdonk (Trots op Nederland, 2008) wilde i.p.v. de politiek ‘de burger aan het woord laten’
Haar idee was om via internet permanent te peilen wat het Nederlandse volk denkt en wil
“Als je thuis moet beslissen over het avondeten en drie willen er patat en twee zuurkool, dan wordt het toch patat? Heel simpel. Zo werkt democratie: de meerderheid beslist” …
GeenPeil (2016) wilde in de Tweede Kamer stemmen aan de hand van mirco-referenda de partij had geen programma, geen mening, geen politici; alleen lijsttrekker Jan Dijkgraaf hij wilde écht volksvertegenwoordiger zijn: een ‘megafoon’ voor ’teleurgesteld Nederland’
“Ons verkiezingsprogramma is korter dan dat van Wilders. Vijf woorden: de kiezer is de baas. Op onze site leggen we wetsvoorstellen en moties voor aan de leden en in de Kamer volgen we die uitslag. […j Is er iets waar je echt tegen bent, dan laat je je op onze site horen. […] Mijn mening heeft geen waarde. Ik vertegenwoordig slechts onze leden. […] En ik geloof heilig in het gezonde verstand van de burger. […] eindelijk écht volksvertegenwoordiger. [.4 Wij gaan niet de achterkamertjes in. Als we praten met andere partijen, doen we dat met de camera erop. Er komen ook camera’s op onze werkplekken. Totale transparantie.”

13. Chantal Mouffe: Agonistics; thinking the world politically

https://www.filosofie.nl/filosoof/chantal-mouffe/
Antagonisme : wanneer politieke of sociale groepen elkaar tegenwerken
‘Ik pleit niet voor conflict, maar geloof wel dat er conflict bestaat en dat we daar ruimte aan moeten geven.’

Agonistisch pluralisme: `no society without antagonism’ post-politiek = ’the end of history’ –> ’there is no alternative’
Ideologie, conflict, en polariteit maakte plaats voor consensus het ‘politieke bedrijf’ doet alleen nog aan management
Bestuur en burgers verworden zo tot ‘politieke consumenten’ de ‘neutraliteit’ van de staat heeft de politiek ontdaan van inhoud technocraten zijn verlichte despoten:
‘Alles voor het volk, niets door het volk’ het verdwijnen van ‘het politieke’ uit `de politiek’ is inherent aan het liberalisme
Het politieke wordt vervangen door techniek en procedure;
- gevoel:
  - identificatie is onwenselijk gevoel wordt verbannen naar `de onderbuik’, een ‘freudiaans’ emotioneel onderbewustzijn
  - maar mensen hebben politiek nodig ter identificatie;
niet rationeel, maar emotioneel etnische, religieuze en nationalistische thema’s zijn geworteld in de emotie
het populisme is een ‘return of the repressed, maar óók de stem van onderdrukte emoties
Volgens Mouffe is er een nieuwe politiek van polarisatie nodig: de kiezer moet kunnen kiezen
- Een gezonde politieke relatie, meent Mouffe, is ‘agonistisch’: tegenstellingen tussen ‘wij’ en ‘zij’, ‘vriend’ en ‘vijand’, ‘links’ en ‘rechts’ zijn noodzakelijk om een politieke identiteit te ontwikkelen.
- Zo’n identiteit kan nooit neutraal zijn: politiek is polariserend, en dat consensus bereikt kan worden staat bij voorbaat zeker niet vast.
- Een agonistische opvatting van politiek keert zich tegen het idee dat conflicten en spanningen tussen tegengestelde belangen op een redelijke manier kunnen worden opgelost. Integendeel: elke politieke orde vestigt zich door bepaalde opvattingen, waarden en belangen te erkennen, en daarmee vallen andere noodzakelijk buiten de boot.

13 a

Het grote verhaal van `de vijand’

Een oplossing voor de politiek kan dan gezocht worden in een collectieve vijand: intern: de Joden, de moslims, de bankiers, de elite, het populisme, extreemrechts extern: Al Qaida, I.S. (Syrië), China, Rusland 1 Poetin, Erdogan, Iran, et cetera
In een pluriforme en gepolariseerde samenleving is de 2e optie te verkiezen boven de eerste om het belang van de E.U. te verdedigen helpt het om te wijzen op externe bedreigingen.
Zo wordt de aandacht van interne spanningen (tussen en binnen E.U. lidstaten) afgeleid
“Ik vergelijk het graag met de huifkarren in die westerns van John Wayne die ik keek als kind. De settlers maakten een beslissing om samen de moeilijke tocht naar het westen te maken. En wanneer de avond viel of er gevaar dreigde, …

14. Polarisatie tussen leefwerelden / culturen

demografische of ideologische groepen met verschillende belangen of referentie-kaders:
autochtonen & allochtonen (migratie-kloof) ‘mannen & vrouwen (emancipatie-kloof) > oud & jong (generatie-kloof) > rijk & arm (welvaartskloof)
> hoger & lager opgeleid (opleidingskloof) • gerbaniseerde & rurale regio’s (stad-land-kloof) > ‘wereldburgers’ 84 (globaliseringskloof) > politiek & burger ! samenleving (democratische kloof)
de eerste 4 betreffen voornamelijk het thema emancipatie de laatste 4 zijn onderling gerelateerd, en raken aan thema’s als globalisering en identiteit
populisme kan gezien worden als een ‘back1ash: tegen een ‘elitaire’ minderheden-politiek

.

14. a het precariaat & de kosmopolitische elite

De diepste kloof is die tussen progressief kosmopolitisch, en conservatief nationalistisch het conventionele onderscheid links 1 rechts is hier minder goed in onder te brengen
De armoede van het proletariaat heeft plaats gemaakt voor de onzekerheid van het precariaat onzekerheid op sociaal, economisch en politiek vlak mondt uit in populisme en extremisme
In tal van landen zijn er leiders aan de macht gekomen die een autocratische koers varen:
- Erdogan (Turkije), Duterte (Filipijnen), Bolsonaro (Brazilië), Maduro (Venezuela), Xi J inping (China), Modi (India), Putin (Rusland), Netanyahu (Israel), Trump (VS)
ook in Europa zien we de opkomst van illiberale partijen en (minister)-presidenten:
- Orbán / Fidesz (Hongarije), Duda / PIS (Polen), AfD (Duitsland), Le Pen

.

15 Polariserende media

Een nieuw slag politici is opgestaan, dat meent dat er niet naar het voik geluisterd wordt
Zij schuwen de controverse niet en zoeken de grenzen van het toelaatbare op
Tegenstanders roepen op tot respect voor democratische instituties en omgangsvormen
Er zou sprake zijn van polarisatie, aangejaagd door media en populistische politiek