Marx – Het volk moet in opstand komen
Arbeiders aller landen verenigt u! Met die zin spoorde Karl Marx in zijn Communistisch manifest het volk aan om in opstand te komen. De uitspraak is zo typerend voor zijn denken dat die ook op zijn grafsteen prijkt. Met ‘het volk’ bedoelt Marx de fabrieksarbeiders. Die moeten hun pijlen richten op de rijke middenklasse, vond hij, die de arbeiders uitbuiten. Tijdens de Industriële Revolutie was de productiviteit dankzij machines omhooggeschoten. Heerlijk voor de fabriekseigenaren, in wiens zakken de winst verdwijnt. Maar de arbeiders? Die maken lange werkdagen tegen een laag loon. Marx beschrijft hoe de arbeider daardoor zelf meewerkt aan zijn eigen ondergang. Door technische ontwikkelingen levert zijn arbeid steeds meer op voor de eigenaar. Hierdoor wordt het verschil tussen eigenaar en arbeider steeds groter. Ofwel: de arbeider wordt relatief steeds armer. Daarnaast raakt de arbeider ook vervreemd. Werk hoort een wezenlijk aspect te zijn van het menselijk bestaan, stelt Marx, waarin de mens zich ontplooit. Maar in de fabrieken is de mens maar een radartje in de grote machine. De arbeider vervreemdt daardoor van zijn werk en van zijn collega’s. Het kapitalisme reduceert de mens tot een ‘productie-eenheid’.
Marx voorspelde dat revolutie onvermijdelijk is. Het volk zal in opstand komen tegen de op winst beluste ondernemers. En dan zal het kapitalisme plaatsmaken voor een klasseloze maatschappij. Die opstand heeft gedeeltelijk plaatsgevonden, maar Marx’ beoogde communisme liep uit op tirannie en massamoord. Toch is zijn werk nu weer populair. Veel mensen zijn klaar met het kapitalisme. Ze willen geen biefstuk van een mishandelde koe op hun bord. Geen T-shirts gemaakt door kinderhanden in Bangladesh. Geen tachtig-urige werkweek, en ook geen almaar stijgende zeespiegel. Mensen hebben behoefte aan alternatieven, waarin het niet draait om winst en consumptie, maar om gelijkheid en om zorg voor mens en milieu. En dan blijkt Marx’ oproep tot verzet en verandering verrassend actueel.