Sessie 06: Sociaal contract
Het sociaal contract
De maatschappij als een set afspraken waarin ieder (die deelneemt) een aantal vrijheden opzegt (geweld, uitbuiting, diefstal) zodat ieders veiligheid en eigendom is gewaarborgd. Hierdoor kan orde en welvaart ontstaan.
Achterliggende gedachten:
- Zonder dergelijke afspraken is er geen veiligheid, eigendom en welvaart.
- Mensen hebben geen andere reden dan afspraken en de voordelen die ze daar zelf uit halen om respect te hebben voor anderen en om samen te werken.
- In de natuur (de “staat van rood en klauw”) bestaan orde, rechtvaardigheid, veiligheid en welzijn niet.
- Dit idee is (voor sommige denkers) een metafoor en niet een historische voorstelling. Hiermee wordt de basis van samenleven voorgesteld en kun je nieuwe afspraken rechtvaardigen.
- Achterliggend idee van is dat samenleven een keuze is van een wezen die dus in principe iets anders kiezen kan maar ook dat dit wezen in wezenlijke zaken des levens een keuze heeft en altijd een rationele afweging maakt: de calculerende burger.
Tegenargument:
- De natuurlijke staat (ook van mensen) is die van rood en klauw: hoe komen deze ineens tot de onderhandeltafel? Om afspraken te maken en te handhaven heb je enigszins beschaving nodig, maar deze ontstaat pas na de afspraak. Noot van Gerard: ik vind dit niet een heel erg sterk argument. Ik kan me voorstellen dat in een situatie van totale anarchie, iedereen inziet dat het niet verder kan en dat men tot iets van afspraken komt. Dit zie je ook in uitzichtloze conflicten.
Consequenties van “het sociaal contract”
- Zwakkeren vallen buiten het contract en er bestaat geen ethische verplichting vanuit het contract tegenover hen.
- Een contract gaat tussen deelnemers die bewust deelnemen: die er voordeel bij hebben.
- Zwakkeren willen graag meedoen, maar als je geen bedreiging bent waarom zouden anderen een contract met je afsluiten?
- Je hebt alleen een ethische verplichting tegenover deelnemers aan het contract. Het contract is niet met alle mogelijke anderen.
- [Noot Gerard Numan:] dit hangt af van de samenkomst en wat er wordt afgesproken. Een sociaal contract zoals neergelegd in een algemeen burgerlijk wetboek geldt voor iedereen, ongeacht bedreiging en bijdrage.
- Het doel van ethiek vanuit het sociaal contract is dus macht. Nietzsche zag veel ethiek als de poging van zwakkeren om sterkeren aan zich te binden. In feite het omgekeerde aan wat Mark Rowlands zegt, maar vanuit hetzelfde begrip van de mens-dier verhouding: macht en bedrog.
- Binnen het contract is alles schijn: of je daadwerkelijk offers pleegt of hoe hoog de verdiensten zijn, zijn niet voor iedereen op dezelfde manier inzichtelijk: ze zijn niet objectief vaststelbaar en er is geen onpartijdige handhaving van de naleving. Het gaat erom hoe dit wordt opgevat, verteld en vertoond.
- Gevolg is dat deceptie mogelijk is, en dat apen dat dus doen als ze de mogelijkheid zien.
- [Noot Gerard]: maar reputatie en handhaving zijn wel degelijk belangrijk en mogelijk. In de praktijk ontstaan autoriteiten die boven de partijen staan (hoewel dit ook wel betwijfeld wordt) en blijkt het van belang hoe anderen je betrouwbaarheid inschatten. Al deze zaken zijn trouwens ook weer onderhavig aan schone schijn.
- JST : NEGATIEF MENSBEELD De goede bedrieger wordt bewonderd, de klungel geminacht. Maar: reputatie / vertrouwen is wel heel belangrijk
- JST : NEGATIEF MENSBEELD Beschaving drijft de mens tot nieuwe hoogten in bedrog. Het kunnen bedriegen wordt extra beloond in grotere verbanden van afspraken waar grotere winst is te halen. Lessen in bedrog worden gedeeld.
- Mensen zijn door het contract en de beschaving die eruit volgt steeds beter geworden in het ontmaskeren van deceptie. Denk hierbij aan de theory of mind. Dit leidt blijkbaar niet tot minder bedrog maar steeds subtielere vormen van bedrog.
Rawls originele positie
Rawls begint bij een gedachten-experiment waarin de deelnemers afstand nemen van hun eigen positie en als uitgangspunt nemen dat ze iedereen zouden kunnen zijn die binnen of buiten het contract valt. Dit is om geprivilegieerde groepen te dwingen om buiten hun vanzelfsprekende waarheden en rechten te stappen en na te denken hoe het zou zijn om een kansarme ander te zijn. De originele positie wil daarmee iedereen dwingen om te beseffen wat rechtvaardigheid is, eigenlijk vanuit egoïsme: als je zelf onderaan staat betaal jij het gelach en dat wil je voorkomen.
Immanuel Kant zou willen dat we dezelfde afweging maakten omdat die ander voor ons net zo belangrijk is als onze eigen positie. Rawls gedachten-experiment dwingt ons via een egoïstische omweg en wat verbeelding tot dezelfde gedachten.
Het Roedel als begrip
3.5. De bedrieger
3.5.1. het contract
3.5.1.1. Hobbes (sociaal contract)
3.5.1.1.1. Natuur
3.5.1.1.2. contract> Beschaving
3.5.1.1.3. calculerende burger
3.5.1.1.4. binnen en buiten het contract
3.5.1.1.5. beloont deceptie
3.5.1.1.6. bevestigt machtsdrang
3.5.1.1.7. wat u niet wil dat u geschiedt
3.5.1.1.8. onderhandeling
3.5.1.2. Rawls originele positie
3.5.1.2.1. rechtvaardigheid (niet: calculus, overeenstemming)
3.5.1.2.2. maatschappij alsof je niet weet wie je zult zijn
3.5.1.2.3. wat u niet wil dat geschiedt als u een ander was
3.5.1.2.4. Rowlands: ook dieren en zwakke mensen
3.5.2. beschaving> contract
3.5.2.1. rechtvaardigheid?
3.5.2.2. Zwakkere tegenover de sterkere
3.5.3. wat kan ik weten?
3.5.3.1. vegetarisme?
3.5.3.1.1. hoe bepaal je het perspectief/ belang/ wereld/ behoefte van het dier?
3.5.3.1.2. koude empathie?
3.5.4. wat moet ik doen
3.5.4.1. calculus
3.5.4.1.1. contract
3.5.4.1.2. individueel belang
3.5.4.1.3. liberalisme
3.5.4.1.4. voorwaardelijk
3.5.4.2. loyaliteit
3.5.4.2.1. roedel
3.5.4.2.2. relatie
3.5.4.2.3. onvoorwaardelijk
3.5.4.3. GNU: homo liberalns versus bv inclusief kapitalisme